... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

o prawie bud�etowym. Od 1958 r. rady narodowe uchwala�y bud�ety w�asne przed uchwaleniem bud�etu pa�stwa w ramach w�asnych dochod�w i ustalonych wst�pnie dotacji wyr�wnawczych. Ustawa kodyfikowa�a zasady uchwalania i wykonywania bud�etu oraz ograniczy�a uprawnienia rz�du i prezydi�w rad narodowych w dziedzinie dokonywania zmian w bud�ecie ju� uchwalonym, co by�o do�� powszechn� praktyk� w latach poprzednich. Wykonywanie bud�etu centralnego le�a�o w gestii Ministerstwa Finans�w, a bud�et�w rad narodowych - w gestii wydzia��w finansowych ich prezydi�w. W zwi�zku z trzystopniow� organizacj� rad narodowych istnia�y trzy stopnie bud�et�w terenowych: wojew�dzkie, powiatowe i gromadzkie (gminne). W wyniku reformy w 1975 r. wprowadzono dwustopniow� organizacj� bud�et�w terenowych, tj. wojew�dztw i gmin, gdy� powiatowe rady narodowe uleg�y likwidacji. Najog�lniej stwierdzi� mo�na, �e bud�et pa�stwa obejmowa� dochody i wydatki naczelnych organ�w pa�stwowych i podleg�ych im jednostek (bud�et centralny) oraz dochody i wydatki rad narodowych (bud�ety terenowe). W latach 1950-1989 zasady gospodarki bud�etowej ulega�y wielokrotnym zmianom, b�d�cym przede wszystkim konsekwencj� nowych regulacji w dziedzinie powi�za� przedsi�biorstw uspo�ecznionych z bud�etem pa�stwa. Wielokrotnym zmianom ulega�a te� klasyfikacja bud�etowa, sprowadzaj�ca si� do ��czenia poprzednio samodzielnych jednostek klasyfikacyjnych b�d� przesuwania mi�dzy dzia�ami r�nych rodzaj�w dochod�w i wydatk�w. Struktur� dochod�w bud�etowych przedstawia tablica 11.24. Tablica 11.24 Struktura dochod�w bud�etu pa�stwa w latach 1951-1990 wed�ug dzia��w (w %} Wyszczeg�lnienie 1951 1960 1970 1980 1990 Og�em w tym: przedsi�biorstwa i inne uspo�ecznione jednostki gospodarcze podatki i op�aty od gospodarstw nieuspo�ecznionych podatki i op�aty od ludno�ci ubezpieczenia spo�eczne 100,0 64,2 6,0 5,6 9,9 100,0 69,6 4,3 6,7 10,8 100,0 80,8 2,7 6,4 5,3 100,0 76,5 1,2 1,2 5,2 100,0 81,0 4,0 1,8 0,0 �r�d�o: Historia Polski w liczbach. Finanse, Warszawa 1996, s. 225. Podstawowym �r�d�em dochod�w bud�etowych by�y wp�aty gospodarki uspo�ecznionej, kt�re ��cznie ze sk�adkami ZUS si�ga�y 80% dochod�w. Najwi�cej dochod�w p�yn�o z podatku obrotowego. . ..."...,. 343 Wptywy z gospodarki nieuspo�ecznionej przez caty okres mala�y i wzrost wyst�pi� dopiero w ko�cu lat osiemdziesi�tych. Najwi�ksz� rol� odgrywa� podatek gruntowy p�acony przez prywatne gospodarstwa rolne. Trzeci� grup� dochod�w stanowi�y podatki i op�aty od obywateli. Zaliczano do nich podatek od wynagrodze�, od nabycia praw maj�tkowych, od nieruchomo�ci, od lokali. Do 1970 r. najwi�ksze znaczenie mia� podatek od wynagrodze�, potem pozosta� jedynie podatek wyr�wnawczy (od najwy�szych wynagrodze�). Wa�nym �r�d�em dochod�w bud�etowych by�y wp�aty Zak�adu Ubezpiecze� Spo�ecznych, kt�re mia�y posta� podatku od wynagrodze� op�acanego przez pracodawc� zar�wno w gospodarce uspo�ecznionej, jak i nieuspo�ecznionej. Dopiero od 1990 r. rosn�ce wydatki ZUS wymaga�y dofinansowania z bud�etu pa�stwa. Do dochod�w bud�etowych wchodzi�y ponadto op�aty skarbowe, s�dowe, notarialne, celne, radiofoniczne itp. oraz do 1966 r. lokaty PKO, a do 1977 r. lokaty PZU. Co ciekawe, poza 1951 r., nie korzystano z po�yczek wewn�trznych, natomiast niewielkie znaczenie mia�y po�yczki zagraniczne (maksymalnie 1,5% dochod�w). Struktur� wydatk�w bud�etu pa�stwa przedstawia tablica 11.25. Tablica 11.25 Struktura wydatk�w bud�etu pa�stwa w latach 1951-1990 wed�ug dzia��w (w %) Wyszczeg�lnienie 1951 1960 1970 1980 1990 Og�em Wydatki bie��ce w tym: przedsi�biorstwa i inne uspo�ecznione jednostki gospodarcze o�wiata, nauka, kultura ochrona zdrowia, �wiadczenia spo�eczne, sport ubezpieczenia spo�eczne obrona narodowa administracja i wymiar sprawiedliwo�ci Inwestycje 100,0 62,5 44,1 11,9 7,5 10,3 7,4 13,1 37,5 100,0 76,0 56,3 9,8 7,8 11,0 7,5 6,1 24,0 100,0 86,7 47,7 11,0 8,8 4,4 9,4 4,6 13,3 100,0 91,6 60,8 8,7 7,8 4,3 5,3 4,0 8,4 100,0 88,8 25,8 16,4 17,4 8,5 7,0 4,0 11,2 �r�d�o: Obliczenia w�asne na podstawie Rocznik�w statystycznych finans�w. Pierwszym, podstawowym kierunkiem wydatk�w bud�etowych by�y wydatki na gospodark� uspo�ecznion�, przekraczaj�ce po�ow� wydatk�w (pokrywanie strat �rodk�w obrotowych przedsi�biorstw, dotacje na pokrycie r�nic cen oraz gospodarka mieszkaniowa). Do drugiej grupy wydatk�w zaliczy� mo�na wydatki na cele socjalne, o�wiatowe, nauk�, s�u�b� zdrowia, ubezpieczenia spo�eczne itp. Do trzeciej grupy wchodzi�y wydatki na obron� narodow�, a do czwartej wydatki na administracj� pa�stwow� i wymiar sprawiedliwo�ci. W okresach przyspieszonych zbroje�, zw�aszcza w latach 1950-1955 i 1976-1980, bardzo powa�nie wzrasta�y wydatki na obron� narodow�. Nie zawsze mo�na to uchwyci� na podstawie bud�et�w MON, poniewa� by�y one r�wnie� ukryte w bud�etach innych resort�w, np. komunikacji, budownictwa, przemys�u. W latach 1951-1990 metody bud�etowania ulega�y zmianom, st�d zar�wno niekt�re dochody, jak i wydatki nie s� do ko�ca por�wnywalne w czasie. Na przyk�ad inwe- 544 Polska Ludowa 1950-] 989 stycje przedsi�biorstw uspo�ecznionych do 1969 r. finansowane by�y z bud�etu za po�rednictwem Banku Inwestycyjnego, a od 1970 r. z kredytu oprocentowanego w NBP. St�d wyst�puje obni�enie udzia�u inwestycji w wydatkach bud�etowych od 1970 r