... masz przeĹźywaÄ Ĺźycie, a nie je opisywaÄ.
Zachęceni łatwym zyskiem właciciele ziemscy w około 70% wydzierżawiali większe majštki spekulantom, ci poddzierżawiali je częciami drobniejszym porednikom lub w małych działkach bezporednio chłopom po cenach już 24 razy wyższych. Z czasem tworzyły się całe trusty" tego typu dzierżawców-przedsiębiorców, skupiajšcych w swym ręku nieraz ponad 100 tys. ha. Ten system, zapewniajšcy włacicielom dochody bez żadnej pracy, nie stanowił bodca dla inwestycji, toteż postęp techniczny w rolnictwie był powolny i nieznaczny. Chłopi, którym rzadko tylko i na ucišżliwych warunkach umożliwiano zakup ziemi od państwa, nie mieli wyboru. Czynsz dzierżawny spłacali w pienišdzu, zbiorach albo pracy, a jego wysokoć od 1870 do 1905 r. zwiększyła się bardzo znacznie. Czynsz pieniężny, najbardziej rozpowszech- niony w Mołdawii, wzrósł w tym czasie o 100, 200 a nawet i więcej procent. Około 1870 r. żšdano od 1/5 do 1/3 zbiorów, z poczštkiem XX w. coraz częciej 1/2. Także i w zakresie renty odrobkowej wprowadzano system połownictwa", domagajšc się za wydzierżawienie działki ziemi obrobienia takiej samej powierzchni gruntu folwarcznego. 333 Brakowało więc chłopom czasu na wystarczajšce zajęcie się własnš gospodarkš. Często też nie mieli niezbędnego inwentarza. Z koniecznoci posługiwali się jeszcze motykš, trudno zatem było im sprostać konkuren- cji wielkich majštków. Przygnieciona ciężarami opłat dzierżawnych, podatków państwowych, długów, rumuńska wie żyła w nędzy i ciemnocie, zamknięta w kręgu własnych trudnych spraw. Jednostronne odżywianie się kukurydzš, często le magazynowanš, powodowało, skutkiem braku pewnych witamin, rozpowszechnienie się ciężkiej choroby pelagry. Obfite żniwo mierci zbierała na wsi grulica. Około 1/3 dzieci umierała w wieku do 5 lat. Około 80% ludnoci wiejskiej stanowili analfabeci. Przy niedożywieniu, a nierzadko wręcz głodzie znacznej częci społeczeństwa, około 40% produkcji zbożowej sprzedawano za granicę. Przed pierwszš wojnš wiatowš Rumunia była czwartym na wiecie eksporterem zboża. Poprawę położenia mogła przynieć reforma rolna i uprzemysło- wienie. Lecz w pierwszej sprawie konserwatyci byli nieustępliwi, a liberałowie skłonni do częciowych tylko ustępstw. Ustawy o uczestni- kach wojny 1877/78 r. z lat 1881, 1884, 1886, o rozprzedaży domen państwowych z lat 1889, 1896 były dla mas chłopskich bez większego znaczenia, skorzystała z nich burżuazja wiejska. Pewnš ulgę przyniosły chłopom tylko zmiany w latach 1882 i 1893 ustawy o kontraktach rolniczych. W drugiej sprawie uprzemysłowienia zawarte przez kon- serwatystów umowy gospodarcze, zwłaszcza z Austro-Węgrami w 1875 r. zostały uznane przez burżuazję za cios sztyletu w pier Rumunii". Wiele przedsiębiorstw upadło, zmniejszyły się znacznie obroty rumuńskich portów, bilans handlowy zaczšł od 1877 r. wykazywać deficyt. Ten stan był już trudny do zniesienia dla kół burżuazyjnych, toteż reprezentujšcy ich interesy rzšd liberalny J. Bratianu podjšł po 1880 r. kroki majšce na celu poprawę warunków rozwoju rodzimego przemysłu. Traktat handlowy z Austro-Węgrami przestał obowišzywać w 1885 r., a odmowa jego przedłużenia przez Rumunię spowodowała kilkuletniš wojnę celnš". Od 1886 r. wprowadzono cła ochronne. Ustawa o popieraniu przemysłu" z 1887 r. przyznawała fabrykantom znaczne ulgi w zakresie podatków, taryf kolejowych, ceł przy sprowadzaniu maszyn i urzšdzeń. W 1880 r. założono Bank Narodowy, z wyłšcznym prawem emisji pienišdza, z sieciš filii prowincjonalnych. Za tym poszedł rozwój banków prywatnych różnego typu, co jednak zapewniało ródła kredytu jedynie wielkiej własnoci, nie uwalniajšc społeczeństwa od wyzysku lichwiarzy. Od 1889 r. Rumunia przeszła na monometalizm złoty. Wprowadzono system metryczny miar i wag (1881). W 1889 r. państwo wykupiło prywatne linie kolejowe. Nowa ustawa o poparciu państwa dla przemysłu została uchwalona w 1912 r., uprzywilejowujšc przedsiębiorstwa przera- biajšce surowce krajowe. Osišgnięte wyniki były widoczne, lecz mocno połowiczne. Zwiększyła się co prawda, i to znacznie, liczba przedsiębiorstw w przemyle spożywczym, drzewnym, chemicznym, szczególnie w latach 19101915. Wzrosło ogromnie wydobycie ropy naftowej, osišgajšc w 1914 r. około l 800 000 ton. Udział Rumunii w wiatowym wydobyciu tego -*': -;, 334 surowca wynosił w 1913 r. 3,2%. Z poczštkiem XX w. wystšpiły wyraniejsze przejawy koncentracji kapitałów i przedsiębiorstw (w górnic- twie naftowym głównie od 1904 r., w sprzedaży produktów naftowych od 1908 r. przedsiębiorstwo monopolistyczne ,.Distribu{ia"), chociaż nie przybrała ona przed pierwszš wojnš wiatowš monopolistycznych rozmiarów. Rozbudowano i unowoczeniono porty naddunajskie Turnu Severin, Giurgiu, Braiłę, Gałacz. Udostępniono żegludze ramię Dunaju Sulina (1894), na wybrzeżu Dobrudży zbudowano port w Konstancy (1896) według planów inżyniera A. Saligny, konstruktora wielkiego mostu przez Dunaj w Cernavoda (1895). Ale olbrzymiš większoć ówczesnych zakładów przemysłowych stanowiły przedsiębiorstwa drobne, nawet w górnictwie naftowym przez dłuższy czas utrzymywały się prymitywne szyby z ręcznym wydobyciem. Postęp objšł stopniowo górnictwo i przemysł lekki, chociaż rozwój np. przemysłów tekstylnego i metalowego nie był zadowalajšcy. Brakło rozwinięcia przemysłu ciężkiego. Również i sieć komunikacyjna, mimo wspomnianych uspraw- nień, była niewystarczajšca. Wbrew ustawom ograniczajšcym formalnie kapitał obcy, opanował on bez trudu, zwykle przez podstawione osoby obywatelstwa rumuńskiego, najważniejsze pozycje w górnictwie i przemyle. W nafcie jego udział przekraczał 90%, w kategorii większych zakładów przemysłowych dochodził do 80%. Prawie wszystkie gazownie i elektrownie, znaczna częć fabryk w przemyle chemicznym i drzewnym znajdowały się w jego rękach. Pierwsze miejsce zajšł kapitał niemiecki mimo silnej konkurencji angielskiej, francuskiej, a stopniowo i amerykańskiej. Przeważał on i w instytucjach kredytowych rozwijajšcych się silniej po 1900 r. Zadłużenie Rumunii u progu pierwszej wojny wiatowej równało się około 6 rocznym budżetom państwa, a wród wydatków państwowych spłaty długów zagranicznych obejmowały około 1/3 całoci