... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

General Feldmarschall4 I--lans Dawid Ludwig York von Wartenburg otrzymuje tytu³ hrabiowski i zaczyna wywodziæ siê od angielskich Yorków, przyjmuj¹c ich herb i ka¿¹c swym wielbicielom wierzyæ, ¿e rodzina jego przyliy³a z Anglii do Skandynawii, a nastêpnie stamt¹d na Pomorze5. Nie jest to jedy- ny przyk³ad fingowania zaszczytnych rodowodów przez potomków ciemnej szlachty kaszubskiej; mniej s³awni, choæ te¿ ciekawi, to Mlotk-Trze- biatkowscy, których jedna ga³¹Ÿ u¿ywa³a zniemczonego przydomka l E. H. Kneschke,sv. z Milteilungen des Vereins'fiir kaschubisc'he Volkskunde, t. I, s. 121-123. 3 Tam¿e, t. I, 140; zob. te¿ A. H e i n t z e, s. 80, 92. ' królewski pruski feldmarsza³ek - red. 5 Mitleilungen des Vereins fiir kaschubische Volkskunde, t. I, s. 36; Handbuch des preussischen Adels, sv. 174 175  w nieortograficznej pisowni Chamer; z czasem powsta³o z tego Chamier z legend¹ o francuskim pochodzeniu t. Szcz¹tki s³owiañskie, pozosta³e jeszcze do dziœ dnia na Pomorzu niemieckim i wymieraj¹ce w naszych oczach, s¹ ju¿ pod wzglêdem nazwisk od dawna zgermanizowane, i to najczêœciej tak, ¿e trudno tu dopatrzyæ siê œladów ich s³owiañskiego pochodzenia (np. parafia cecenowska)z: Kotloic þ Kottwitz, Wankoic þ Wantke, Marcinoic þ Martenz, Barnacic þ Barneth, So³cic þ Schauschiitz, Wandrzejc þ Wandersee. Na Œl¹sku stosunki by³y prostsze; nie by³o szlachty polskiej wzglêdnie tak dawno ju¿ podleg³a germanizacji, ¿e nie mamy tu tak typowych zjawisk jak na pó³nocy. Germanizacja idzie tu na wielk¹ skalê, je¿eli chodzi o nazwiska ludowe; wpisuje siê je w niemieckiej pisowni, z czasem przerabia koñcówki, tak¿e i thnnaczy; nazwiska typu Wenglorsch, Bontscheck nale¿¹ tu do zasady. Na polskim Œl¹sku obserwowaæ mo¿emy obecnie powrót do poprawnej pisowni polskiej. Inne dzielnice nie wchodz¹ w rachubê; niemczenie nazwisk nie przybiera³o tam charakteru masowego. Mamy co prawda pewn¹ iloœæ zniemczonych nazwisk pochodzenia wielkopolskiego (von Wienskowski), kilka litewskich (Bia³ozor - Biallosser, Dorêgowski - Gleissen), ale s¹ to wypadki sporadyczne, nie maj¹ce znaczenia. W zaborze austñackim znamiennym zjawiskiem jest niemczenie pisowni nazwisk mieszczañskich, zw³aszcza niemieckiego pochodzenia, spolonizo- wanych od d³u¿szego czasu; Schultz wraca na miejsce Szulca, Fuchs zwyciê¿a Fuksa itd. Bardzo wielka iloœæ nazwisk niemieckich o pisowni polskiej w Królestwie i znikoma ich iloœæ w Galicji t³umaczy siê tym, ¿e proces polszczenia zosta³ zatrzymany z koñcem XVIII w. przez urzêdy austñackie. Doœæ znaczna iloœæ Polaków, osiadaj¹c w Austrii, zw³aszcza we Wiedniu, niemczy³a siê i przybiera³a nazwiska niemieckie, ale nie mia³o to charakteru masowego ani te¿ specyficznych cech. Ciekawszy mateña³ przedstawiaj¹ jedynie nobilitacje austñackie; do nazwiska dodawano tu zwyczajowo tzw. Adelspradikat3. Niektóre nazwiska mieszczañskie uzyska³y w ten sposób podwojenie swej niemieckoœci, jak np. Haller nobilitowany w roku 1793 z przydomkiem von Hallenburg; czêœciej jednak nazwiska 'A. J. Parczewski,s. 172. 2 Tam¿e, s. 221. 3 przydomek szlachecki - red. 176 polskie zosta³y wzbogacone o przydomek niemiecki, jak Micha³ Harasiewicz baron von Neustern ( 1811 ), znany kupiec krakowski Laskiewicz von Friedensfeld, Hulewicz von Lilienfeld(nob.1785), Spatschek von Staarfeld (1787), Dudkiewicz von Traunstein (1792), Chromy von Ruhm Jeld (1811); Halecki otrzymuje potwierdzenie dyplomu szlacheckiego w rokul857 z przydomkiem von Nordenhorst. Obok urzêdników gubernialnych, którym najczêœciej zaszczyt ten przypada³ w udziale, równie¿ i wojskowi uzyskiwali uszlachcenie i przyniemczenie nazwisk, jak kapitan Zamorski von Ebersfeld (1837), rotmistrz Karnitzki von Ehrensinn (1842), Jabloñski von Wittehþhe (1856), pu³k. Ocetkiewicz von Julienhorst (1894) i inni a¿ do ostatnich czasów austriackich 1. Nazwiska polskie we Francji. Zmiany nazwisk polskich w innych krajach wystêpuj¹ na niewielk¹ skalê i nie maj¹ ciekawszych znamion. We Francji nazwisko polskie ulega³o dostosowaniu do wymowy i pisowni; nawet nazwisko królewskie Leszczyñskich zosta³o ustalone jako Leczinski. Poza tym jeœli np. szlachcic polski osiada³ we Francji, co zreszt¹ zdarza siê wyj¹tkowo, to po prostu bra³ nazwisko od posiadanych dóbr; znany stronnik francuski, poeta Andrzej Morsztyn, skompromitowany w Polsce, wyje¿d¿a do Francji i przybiera nazwisko i tytu³ Comte de Chatenvillez: Mieszczanie t³umaczyli swe nazwiska, o ile nie przybierali nowych; znany sztycharz Le Grain pochodzi z Polski, gdzie zwa³ siê Ziarko albo te¿ Kerner lub Kernerowicz. Ksi¹¿ê podskarbi Adam Poniñski, wyrokiem sejmowym skazany na banicjê i utratê szlachectwa, nazwa³ siê Toutcourt; nie trwa³o to d³ugo, skoro sejm grodzieñski przywróci³ mu wszystkie prawa i dostojeñstwa3. Emigracje powstaniowe pozostawi³y we Francji znaczny odsetek nazwisk polskich. Niektóre z nich przetrwa³y w formie polskiej, inne uleg³y zmianom, najczêœciej niew¹tpliwie skrótom, u³atwiaj¹cym Francuzom wymawianie i pisanie, a zarazem zbli¿aj¹cym je do nazwisk francuskich. Powszechne s¹ skróty; tak np. skrzypek Duranowski (z pocz¹tku XIX w.) zwie siê we Francji Durand4; Morawiecki skraca swe nazwisko jako 'Przewa¿nieJ. Siebmacher,tak¿eE. H. KneschkeiE. ¯ernicki,sv. z E. ¯ernicki, sv. 3J. D. Ochocki, t. I, s. 305. ' Wielka encyklopedia powszechnu ilu.strowanu, sv. Duranowski. Nie jest co prawda wykluczone, ¿e Durand jest w³aœciwym nazwiskiem, a Duranowski wtórnym, spolszczonym. 177  Moreau, w aktach figuruj¹c: Morawiecki Moreau, dit 1 Moreau. Cimochowski, znany bibliotekarz i bibliofil, pisuje stale jako Cim; plastyk Zawadowski znanyjest we Francjijako Zawado. Skracanie zwyczajowe nazwisk polskich, zw³aszcza d³u¿szych i trudniejszych do wymówienia, jest czymœ bardzo powszechnym. Nie zawsze jednak pozostawiano pocz¹tkowe zg³oski nazwiska; zdaje siê, ¿e czasem tylko koñcówki siê ostawa³y. Tak np