... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
196), niczym postać El Greca w miniaturze. A potem Callot. Jednak gdy Agrippa d'Au-bignó zaklina patetycznie niebo błagając o pomstę, to Callot kieruje w swych sztychach świat wojny ku fantastyce, a nawet ku ironii. I to właśnie, że opiewa nędzę i okrucieństwo a równocześnie je bagatelizuje, stanowi o właściwym demo-nizmie. Postacie Callota mają w sobie często, w przeciwieństwie do pełnego baroku, coś operowo-łachmaniarskiego, coś z przedrzeźniania. Poeta hugonocki Agrippa d'Aubignt 1552-1630, ,,Les pesla 1555-1630): ..Caprices" 1617; ,,0kropnosci woj-Tragiaues" powstałe podczas wojen, opublikowane ny" 1632-1633. Rytownik ]acques Bellange, działa dopiero 1616. Jego przeciwieństwem współczesny mu: 1602-1617. W architekturze nie da się wydzielić żadnej Francois de Malherbe 1555-1628. Rytownik Jacques fazy manierystycznej. Callot 1592-1635 (wzorem dla niego Antonio Tem- 117 Wczesny renesans hiszpański Pod względem bogactwa i odrębności form przejściowych między gotykiem i renesansem jedynie Hiszpania i Portugalia dorównują Francji. Jeszcze w XV w. na terenach odzyskanych od Maurów wykształcił się "Estiio mudejar", późny gotyk z domieszką mauretańską, niesłychanie wspaniały a równocześnie o wysokich walorach ornamentalnych. Wcześniej niż we Francji, już ok. 1480 r., przedostają się na Półwysep Pirenejski elementy wczesnorenesansowe; dodatkowym bodźcem rozwoju staje się odkrycie Ameryki i w tym samym, 1492 r., zdobycie mauretańskiego królestwa Grenady. I oto przepych fasad i wnętrz kościelnych, interpretowanych na ogół gotycko, wzmaga się teraz nieprawdopodobnie. Przy współudziale mistrzów i wzorów północnowłoskich, florenckich, francuskich, niderlandzkich, i dolnoniemieckich powstaje styl, w którym przeważają elementy gotyckie, to znów renesansowe - zawsze z domieszką mauretańską; na ogół styl ten blisko spokrewniony jest z wczesnym renesansem francuskim, mrowi się rozbity na drobne elementy, niezupełnie intelektualnie przejrzysty, ale pełen fantazji i o najwyższym rzemieślniczym mistrzostwie. Element heraldyczny odgrywa tu podobnie jak w średniowieczu dużą rolę; nigdzie nie ma dumniejszych tarczy herbowych. Według imienia Izabeli Kastylijskiej (1474-1504), małżonki Ferdynanda II Katolickiego, króla Aragonii, styl ten nazywa się w Hiszpanii stylem izabelińskim, a w Portugalii - bardziej fantastyczny, wspanialszy i naturalistyczny - stylem manuelińskim od Manuela I (1495-1521). W przeciwieństwie do Francji rozwija się ten styl nie w zamkach królewskich, ale w budowlach klasztornych, fundacjach szpitalnych, budowlach uniwersyteckich, a także pałacach grandów. Upowszechnia się on bardziej niż we Francji i dociera np. do wiejskich siedzib szlacheckich, które w kraju Basków podobne były niekiedy do domów chłopskich. W drugim dziesięcioleciu XVI w. przeważają formy francuskie i północno-włoskie, elementy gotyckie i mauretańskie zostają wyeliminowane, utrzymuje się nadal owo mrowiące się, drobne rozczłonkowanie ornamentu i wczesnorenesan-sowa cienkość podziałów. Odmiana ta ze względu na jej delikatne, złotnicze formy detalu jest nazywana stylem plateresco, tzn. stylem złotniczym. Podobnie jak w Niemczech pełny barok w bogactwie i rozluźnieniu form pokrewny późnemu gotykowi, tak styl plateresco wczesnego XVI w" pokrywający fasady skorupą składającą się z drobnych cząstek, odezwie się jeszcze raz ok. 1700 r. w formach późnobarokowych twórczości architekta Churriguerry (1650-1723), którego wpływ sięgnie miasta Lecce w Apulii. W koloniach, Meksyku, Brazylii, na Kubie, powstają kościoły o fantastycznych fasadach. Równocześnie ze stylem plateresco nie brak także w Hiszpanii budowli surowego klasycznego, pełnego renesansu. Pałac Karola V wbudowany w Alhambrę, rozpoczęty 1527 r., robi wrażenie czysto włoskie, ale już za Filipa II w budowlach Juana de Herrery rozwija się specyficznie hiszpańska odmiana pełnego renesansu, surowa, pozbawiona ornamentu, wspaniała; rozpoczyna się od olbrzymiej budowli Eskurialu, a następnie opanowuje całą Hiszpanię. 118 PRZEGLĄD HISTORYCZNY I ZABYTKI Hiszpania Ferdynand II król Aragonii, 1479-1516, poślubia 1496 Izabelę, dziedziczkę Kastylii. 1486 wprowadzenie Inkwizycji, 1492 zdobycie Grenady, wypędzenie Maurów; 1492 odkrycie Ameryki: 1496 nadanie tytułu Katolickich Królewskich Mości przez papieża; 1503 pozyskanie Neapolu, 1512 Nawarry; 1506 Ferdynand królem Kastylii. Olbrzymia działalność budowlana, ogromne bogactwo ornamentu. Czysto gotyckie budowle występują jeszcze w XVI w., np. katedra -w Segowii (1525-1577). Styl izabeliński - późny gotyk z. elementami mauretańskimi i renesansowymi, np, S. Juan de los Reyes w Toledo dzieło Juana Guasa, rozpoczęte 1476; S. Gregorio i S. Pdblo •w Yalladolid