... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

Krasnod�bski, Weber, Warszawa 1999, Wiedza Powszechna J. Szczepa�ski, Socjologia: rozw�j problematyki i metod, Warszawa 1969, PWN, s. 334-349 J. Szacki, Historia my�li socjologicznej, t. II, Warszawa 1981, PWN, s. 515-537 Dzia�ania spo�eczne Jeszcze w�sz� kategori� wyr�nia w�r�d dzia�a� Max Weber. Nazywa je dzia�aniami spo�ecznymi i okre�la jako takie, w kt�rych uwzgl�dnia si� aktualne lub potencjalne reakcje innych i wed�ug tego kszta�tuje przebieg w�asnego dzia�ania. W dzia�aniach tego typu druga jednostka pojawia si� wyra�niej ni� w czynno�ciach spo�ecznych, ju� nie tylko jako bierny adresat, ale jako reaguj�cy, 56 Rozdzia� 2 przynajmniej potencjalnie, partner. Ju� nie tylko kierujemy czynno�� ku komu� drugiemu, ale wysy�amy ku niemu - m�wi�c przeno�nie - "sygna�y radarowe", staraj�c si� domy�li�, jak si� zachowa, jak post�pi, odgadn�� jego intencje i wi���ce go regu�y kulturowe, kt�re powinny sk�oni� do takich, a nie innych dzia�a�. Orientujemy na niego nasze dzia�anie, bior�c pod uwag� spodziewane reakcje i dostosowuj�c do tego nasz� lini� post�powania. Nowy, dodatkowy element to tutaj orientacja dzia�ania na oczekiwane, antycypowane, wyobra�one reakcje adresata i gotowo�� do modyfikowania w�asnego dzia�ania w zale�no�ci od charakteru tych reakcji. Reakcje partnera pojawiaj� si�| jako nasza w�asna projekcja, ukierunkowuj�ca nasze dzia�anie, zanim jeszcze aktualna reakcja nast�pi. To, jak post�pimy, zale�y wi�c od znaczenia - psychologicznego i kulturowego - jakie przypisujemy dzia�aniu, zar�wno swojemu, jak i oczekiwanemu dzia�aniu partnera. Gdy zdejmuj� kapelusz, k�aniaj�c si� znajomemu na ulicy, mam intencj� przekazania pozdrowienia, czyni� to w spos�b przepisany w mojej kulturze, zak�adam, �e znajomy t� intencj� i ten zwyczaj kulturowy zrozumie, oczekuj�, �e b�dzie do mnie �yczliwie nastawiony, i licz�, �e wi�za� go te� b�d� kulturowe regu�y grzeczno�ci, a wi�c w rezultacie odk�oni si�. Kiedy podbiegam do policjanta, bo okradziono mnie w autobusie, chc� prosi� o pomoc, wiem, �e w cywilizowanym �wiecie udzielenie pomocy nale�y do jego powinno�ci, licz�, �e zrozumie moj� sytuacj� i uzna t� powinno��, a wi�c w rezultacie, �e ruszy w pogo� za z�odziejem. Oczywi�cie w wielu punktach tego rozumowania mog� si� myli�. Kluczowe dla udanego dzia�ania spo�ecznego jest - jak okre�la� to ameryka�ski filozof i psycholog spo�eczny George Herbert Mead - trafne "wskazanie sobie innego", identyfikacja partnera, ku kt�remu zwracamy dzia�anie i kt�ry winien spe�ni� nasze oczekiwania. Gdy zgubi�em si� w obcym mie�cie, szukam kogo�, kto wygl�da na tubylca. Z�odziej kieszonkowy wypatruje roztargnionego turysty. Student zapisuje si� na �wiczenia do �agodnego z wygl�du asystenta. Dla unikni�cia pomy�ek i b��dnych oczekiwa� stosowane s� niekiedy wyra�ne oznaki zewn�trzne. Tak� rol� pe�ni� mundury i uniformy. Policjant na ulicy jest �atwo rozpoznawalny, w�a�nie po to, aby w razie potrzeby mo�na by�o zwr�ci� si� do niego o pomoc. W Buenos Aires policjant, kt�ry dy�uruje na ka�dym wi�kszym skrzy�owaniu, ma nie tylko mundur, ale jaskrawo ��t� kamizelk� z czarnym napisem "Police". W Nowym Jorku rzuca si� od razu w oczy dzi�ki ca�emu arsena�owi przy pasie, od pistoletu, kajdanek, po ogromn�, si�gaj�c� do kolan pa�k�. Jest to tak�e czytelny sygna� dla przest�pcy, czego mo�e oczekiwa�, je�li z�amie prawo. Lekarz w szpitalu nosi na szyi niezbyt cz�sto ju� dzi� stosowany stetoskop, �eby pacjenci odr�niali go od rehabili- \ 57 Od zachowa� do dzia�a� spo�ecznych tanta czy piel�gniarza. Prostytutka wk�ada srebrne szpilki na kryszta�owych podeszwach, �eby klienci od razu wiedzieli, kto jest kto. W pewnych hierarchicznych zbiorowo�ciach, np. w wojsku, w�a�ciwe rozpoznanie statusu partnera jest szczeg�lnie wa�ne i st�d ca�y system insygni�w, belek, gwiazdek na mundurach. Dzi�ki temu, je�li wchodzi genera�, to nie pomylimy go z kapralem. S� te� oczywi�cie sygna�y subtelniejsze, kt�re emitujemy, aby sk�oni� in nych do nawi�zania z nami kontaktu, albo przeciwnie, aby od takiego zamiaru ich odwie��. U�miech, �yczliwa postawa, schludny wygl�d, spojrzenie w oczy - mog� przekona� innych, �e warto "nas sobie wskaza�" i do nas skierowa� dzia�anie. I odwrotnie, pasa�er w metrze skulony na �awce, zas�oni�ty gazet�, unikaj�cy kontaktu wzrokowego z innymi, stara si� by� niewidoczny, by unik n�� zaczepki czy kradzie�y. W�r�d dzia�a� spo�ecznych mo�na wyr�ni� kilka rodzaj�w, w zale�no�ci od znaczenia - psychologicznego i kulturowego - jakie wi��emy z dzia�aniem, a tak�e od oczekiwa�, jakie wi��emy z reakcjami partnera