... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

Przedstawimy teraz kr�tki rys historyczny zmiennych interpretacji zwi�zku cz�owiek-przyroda. W ten spos�b zobaczymy, jak z�o�one, sporne i r�norako ufundowane s� poj�cia przyrody nawet na Zachodzie w szczytowym punkcie rozwoju doktryny o wyj�tkowo�ci cz�owieka. Ten kierunek niekt�rych spo�r�d kluczowych przemian rozumienia przyrody przez ludzi Zachodu i przemian ich relacji do niej przejrzy�cie ukaza� Williams (1972, 1976; zob. tak�e po�r�d licznych �r�de� m.in. Foucault 1970; Glacken 1966, 1967; Koestler 2002; Lewis 1985; Lovejoy 1999; Merchant 1982; Scha-ma 1995; Short 1991; Thomas 1984). Twierdzi on, �e termin �nature (przyroda)" jest by� mo�e najbardziej z�o�onym i najtrudniejszym s�owem j�zyka angielskiego, �e idea przyrody niesie w sobie ogromny baga� dziej�w cz�owieka i �e nasze dzisiejsze jej rozumienie pochodzi z niezwykle skomplikowanego pola idei powi�zanego z wieloma kluczowymi poj�ciami zachodniej my�li, takimi jak B�g, idealizm, demokracja, nowoczesno��, spo�ecze�stwo, o�wiecenie, romantyzm itd. Jednak�e zasadnicze dla p�niejszych ludzkich reakcji na �wiat fizyczny okaza�o si� (rozpocz�te ponad dwa tysi�ce lat temu) wyabstrahowanie jednej przyrody z mnogo�ci �yciowych do�wiadcze�. Istotnie, spos�b, w jaki przyroda zosta�a w ci�gu dziej�w ujednost-kowiona, uabstrakcyjniona, a potem spersonifikowana, daje kluczowy wgl�d w to, jak ludzie my�leli o sobie, swoim miejscu w �wiecie, swoich zwi�zkach z innymi i z krajem oraz o poczuciu og�lnej si�y lub bezsilno�ci w zakresie kszta�towania �wiata swojego �ycia. Wychodz�c od �redniowiecznej kosmologii, Williams charakteryzuje spo�eczne znaczenie utworzenia ci�gu abstrakcyjnych, pojedynczych i personifikowanych natur. Tak wi�c odwo�ywanie si� do jednostkowej natury - najpierw w osobie bogini, potem Matki Bo- Nowe my�lenie... 19 �ej, monarchy absolutnego, ministra, prawnika prawa konstytucyjnego i wreszcie hodowcy - definiowa�o zmienne i cz�sto nami�tnie kontestowane relacje pomi�dzy stanem przyrody, stanem Boga a cz�owiecze�stwem. Istotnie, gdy ustali�a si� idea jednej przyrody, umo�liwi�o to namys� nad tym, czy ludzkie dzia�ania mieszcz� si� czy te� nie mieszcz� w takim preegzystentnym i przedustanowio-nym naturalnym porz�dku. Williams pisze: Oczywi�cie m�wienie o cz�owieku �ingeruj�cym" w procesy przyrodnicze zak�ada, �e m�g� on uzna� za mo�liwe nierobienie tego lub zdecydowa�, �e nie b�dzie tego robi�. O przyrodzie trzeba wtedy my�le� jako 0 odr�bnej od cz�owieka ju� w chwili, gdy powstaj� kwestie ingerencji lub zlecenia jej i ich metoda lub etyka. (1972: 154) C. S. Lewis sugeruje, �e przyrod� jako jeden abstrakcyjny byt wymy�lili greccy filozofowie presokratejscy. To oni pierwsi wpadli na pomys�, �e �otaczaj�ca nas ogromna rozmaito�� zjawisk mog�aby by� uj�ta pod jedn� nazw� i omawiana jako pojedynczy obiekt" (1985: 47). Wtedy - i dopiero wtedy - mo�na by�o spersonifikowa� przyrod�, uznaj�c j� na pocz�tek za bogini�. Wkr�tce jednak uznano, �e idea przyrody nie obejmuje wszystkiego i przyroda -jako nieobejmuj�ca wszystkiego - sta�a si� cz�onem relacji odnosz�cej j� do ludzi i Boga. Zgodnie na przyk�ad z europejsk� �redniowieczn� ide�, wierzono, �e przyroda ma �w�asne" okre�lone miejsce w wielkim porz�dku rzeczy: Mia�a sobie w�a�ciwe miejsce - pod Ksi�ycem. Mia�a wyznaczone sobie obowi�zki Boskiego namiestnika na tym obszarze. Jej prawowici poddani, pobudzani przez zbuntowanych anio��w, mogli si� jej sprzeciwia� 1 stawa� si� �wynaturzonymi". Istnia�y r�ne stworzenia powy�ej niej i poni�ej. W�a�nie to ograniczenie i podporz�dkowanie Natury wyzwalaj� do triumfalnej kariery poetyckiej. Rezygnuj�c z niem�drej pretensji do bycia wszystkim, staje si� kim�. Jednak przez ca�y czas jest ona dla ludzi �redniowiecza personifikacj�. (Lewis 1985: 48) W tej wielkiej konstrukcji ludzie tak�e mieli �ci�le okre�lone i z g�ry dane miejsce w porz�dku rzeczy, miejsce odmienne lecz zwi�zane z miejscem przyrody