... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Dzieje się tak nawet wtedy, gdy używane materiały wyraźnie różnią się pod względem charakteru i podatności na obrabianie. Zatem np. gru- pa przyzwyczajona do wyrobu wyplatanych koszy bę- dzie zazwyczaj stosowała technikę wyplatania także wtedy, gdy zajmie się garncarstwem. W wypadku bardziej złożonych i zgeneralizowanych reakcji również jednostka będzie skłonna przystosowy- wać swe początkowe reakcje na jakąkolwiek sytuację do wcześniej utrwalonych postaw. Będzie także dosto- sowywała je i modyfikowała ze względu na reakcje, czy to rzeczywiste czy antycypowane, jakie zachowanie jej wywoła u innych. Każda reakcja w toku rozwoju i przekształcania w zautomatyzowaną będzie się mody- fikowała tak, by stwarzać minimalny konflikt emo- cjonalny w jednostce i maksymalnie pozytywny odzew ze strony innych członków społeczeństwa. Ze względu na to, że niewiele jest przypadków, w których obydwa te cele mogłyby być osiągnięte w pełni i równocześnie, wynik jest zazwyczaj kompromisem. Nadto w tym kompromisie jeden bądź drugi cel będzie zwykle prze- ważał, kierunek zaś przewagi będzie determinowany przez to, czy jednostka bardziej ceni spokój wewnętrzny czy też społeczną aprobatę. Każda reakcja, by mogła €> 130 iv. Osobowo^ być zadowalająca, musi w jakiejś mierze prowadzić do obydwu tych celów, ale ich proporcje, które zaspokoją ekstrawertyka, na pewno będą niedostateczne dla intro- wertyka i odwrotnie. W toku rozwoju nowych nawyków procesy modyfi- kacji, integracji do uprzednio istniejącej konfiguracji osobowości oraz wzrastającej automatyzacji najwyraź- niej występują równocześnie. Produktem końcowym jest automatyczna reakcja dostosowana zarówno do osiągania jej jawnych celów, jak i do innych auto- matycznych reakcji jednostki. Cała konfiguracja takich reakcji odnosi się niemal do wszystkich spraw życio- wych, które mogą być przeto załatwiane przeważnie bez poważniejszych konfliktów emocjonalnych lub zaanga- żowania oraz bez wykorzystywania zdolności intelek- tualnych. Organizacja i uwzorowanie konfiguracji oso- bowości są tak złożone, zaś nasze techniki analizy kon- figuracji pod tym względem są na tyle szczątkowe, że bezpieczniejsze wydaje się niepodejmowanie tu próby rozpatrywania tych aspektów osobowości Jednakże wydaje się możliwa analiza treści ustalonych konfigura- cji osobowości pod kątem widzenia zawartych w nich zautomatyzowanych reakcji różnego typu. Gdy szukamy kryterium, za pomocą którego można by rozróżniać zautomatyzowane reakcje jednostki, naj- ważniejszym czynnikiem z punktu widzenia relacji oso- bowości do kultury wydaje się specyficzność reakcji. Innymi słowy, możemy przyjąć jako punkt wyjścia sto- pień, w jakim poszczególna reakcja jest połączona z określoną sytuacją i wyklucza sytuacje inne. Aby IV. Osobowość 131 zrozumieć charakter tego stosunku, musimy pamiętać o tym, że każda pełna reakcja i każda sytuacja wywołu- jąca taką reakcję stanowią konfigurację złożoną z wielu elementów. W reakcjach nawykowych najbardziej spe- cyficznego typu pewna sytuacja jako całość wywołuje pewną reakcję jako całość, przy czym reakcja ta od- powiada wszystkim warunkom narzuconym przez sytu- ację. Jednakże istnieją również reakcje zautomatyzowa- ne, nawykowe, tzn. o znacznie bardziej ograniczonym zakresie. Są wywoływane raczej przez pewne tylko ele- menty w ramach konfiguracji sytuacyjnej niż przez ca- łość konfiguracji. Reakcję tego rodzaju może uruchomić wszelka sytuacja zawierająca elementy, z którymi zo- stała powiązana. Może być nawet wywołana sytuacją, która jako całość jest nowa, jeśli w ramach konfiguracji sytuacyjnej postrzegana jest obecność nowych elemen- tów. Na przykład reakcje lękowe mogą być wywoływa- ne przez bardzo wiele konfiguracji sytuacyjnych, jeśli wszystkie mają jako wspólny element zagrożenie jedno- stki. Reakcje tego typu są nazbyt zgeneralizowane, aby same w sobie były skuteczne. Są one z funkcjonalnego punktu widzenia częściowymi reakcjami, które działają jako elementy w różnych specyficznych konfiguracjach reakcji. Jednakże odgrywają ważną rolę w kształtowa- niu bardziej specyficznych reakcji, do których są ostate- cznie włączane. Zatem początkowa reakcja lękowa bę- dzie wpływała na różne formy zewnętrznego zachowa- nia wywoływanego przez określoną sytuację, a przez to także i na ostateczną formę specyficznej reakcji na tę sytuację. 132 IV. Osobowość iv. Osobowość 133 Podsumowując, specyficzna reakcja jest to taka re- akcja, która jest wywoływana tylko przez jedną lub przez niewiele sytuacji i która sama w sobie jest sku- teczna w odniesieniu do tych sytuacji. Reakcja zge- neralizowana to taka reakcja, która może być wywo- ływana przez wiele różnych sytuacji mających pewien szczególny czynnik wspólny, lecz sama w sobie nie jest skuteczna w odniesieniu do owych sytuacji. Na podstawie tego rozróżnienia można uporządkować zau- tomatyzowane reakcje jednostki w szereg, na którego jednym końcu będą znajdowały się reakcje krańcowo specyficzne, na drugim zaś na tyle zgeneralizowane, że będą dotyczyły bardzo szerokiego zakresu zachowań jednostki