... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
fkiasyfikacji potrzeb najwięcej uznania zdobywa propozycja/psychiatry amerykańskiego, A. Masłowa^ nie-wolna od zarzutów, lecz zawierająca zdrowe jądro, szczególnie użyteczne dla nauk społecznych, takich jak pedagogika społeczna. W literaturze polskiej teorię Masłowa trafnie oczyścił z budzącej wątpliwości przesady K. Zagórski, my zaś wesprzemy ją 8 J. Pięter Sporne problemy psychologii. Warszawa 1869, s. 301. 9 Mały słownik psychologiczny. Warszawa 1965 (z drobną zmianą). 47 na tym miejscu dopełnieniami i korektami sugerowanymi przez pedagogiką społeczną. (Masiow rozróżnia dwa rodzaje potrzeb: potrzeby wynikające z niedostatku oraz potrzeby ludzkiego rozwoJU^ /Potrzeby z niedostatku są podstawowymi (pierwotnymi), wspólnymi dla całego ludzkiego gatunku. Człowiek nie nabywa tych potrzeb, nie "uczy się" ich, lecz "obudowuje" je odpowiednim zachowaniem, stosownie do panujących obyczajów, stosunków społecznych i kultury^ przykładem społeczno-kulturalnego regulowania potrzeb pierwotnych może być "obudowywanie" "głodu" seksualnego przez instytucję małżeństwa.-~^ymienia się kilka kategorii potrzeb niedostatku: l) potrzeby "zaspokajające różnego rodzaju głody fizjologiczne (jedzeniowy, seksualny, przestrzeni, snu etc.), 2) potrzeby bezpieczeństwa (schronienia, 'ochrony przed agresją etc.), 3) potrzebę przynależności (afiliacji) i identyfikacji (przyjaźni, wymiany myśli, życia społecznego i towarzyskiego etc.), 4) potrzebę szacunku (wobec samego siebie i uznania u innych) oraz miłości (uczuciowego oparcia). Nieza-spokojenie potrzeb niedostatku powoduje choroby, np. staje się przyczyną nerwic Nie wszyscy organizatorzy życia społecznego to rozumieją, nie zdając, sobie w pełni sprawy z konsekwencji np. braku przestrzeni (przeludnienie mieszkań i środków publicznej lokomocji, psychiczny nacisk wielkich "koszarowych" domów mieszkalnych lub dłuższego pobytu w hotelu robotniczym). Także pracownicy .nauk społecznych nie zawsze są świadomi doniosłości poszukiwania "progów bezpieczeństwa", np. prze-. strzeni mieszkalnej na jedną osobę, zapewniającej spokojne. współżycie, minimum środków utrzymania na jednego członka rodziny etc. Politycy społeczni i architekci nie zawsze uświadamiają sobie,, że przez niewłaściwe planowanie ponoszą odpowiedzialność także za. niezaspoko jenie innej potrzeby podstawowej: potrzeby przynależności, zaspokajanej w znacznym stopniu przez życie towarzyskie. (potrzeby rozwoju (zwane także potrzebami istnienia, a przez P. Chombart de Lauwe określane jako ipotrzeby-aspiracje) stanowią nie "gatunkową" (jak poprzednie), lecz indywidualną właściwość jednostki ludzkiej, która przez osiąganie określonych wartości realizuje swą ludzką istotę. i osiąga pełnię bytu| Nieza- 48 spokojenie poprzednich potrzeb (niedostatku) prowadziło do chorób, ich zaspokojenie zapobiegało chorobie - ale nie zapewniało (zdrowia, j Dla pełnego zdrowia (szczególnie psychospołecznego)' potrzebne ]est zaspokojenie potrzeb rozwoju. .Główną z nich jest potrzeba samourzeczywistnienia (samorealizacji), wyrażająca się w potrzebach: l) twórczości, 2) wiedzy (informacji), 3) piękna. Jak Widać, są to potrzeby rozwoju kulturalnego,! przy czym nie ma się na myśli tylko "wielkiej kultury" artystycznej i naukowej, lecz pragnienie wiedzy, piękna, twórczości na miarę każdego człowieka, nawet pozbawionego wykształcenia szkolnego. Kultura nie jest czymś sztucznym dla ludzkiej jednostki, jest potrzebą człowieczą, bez zaspokajania której nie osiągnie jednostka pełnego zdrowia i pełnego zadowolenia z życia. Dodać należy, że stopień zaspokajania potrzeb rozwoju jest uwarunkowany przez uzdolnienia jednostki (np. określony talent), przez wiek (np. 'nasilenie pragnień ludycznych lub występowanie potrzeb metafizycznych), przez stosunki społeczno-ekonomiczne (np. potrzeba czasu wolnego). I co istotne: potrzeby te nie ustają w toku zaspokajania, przeciwnie - potęgują się, "dostarczając coraz doskonalszej ekspresji i realizacji osobowości" (A. Kłos-kowska). Dodać należy, że niektórzy badacze oddzielają aspiracje od potrzeb, twierdząc, iż aspiracje wysuwają się o krok naprzód przed potrzeby, wiążąc się z motywacjami zadań, które człowiek sam sobie stawia. (Fundamentalna prawidłowość teorii potrzeb została przez Masłowa sformułowana tak: "Jeśli potrzeby niedostatku nie są zaspokojone - potrzeby rozwoju przestają kierować ludzkim zachowaniem się". Niezaspokojenie potrzeb niedostatku głuszy lub niweczy, a co najmniej wycieńcza potrzeby rozwoju. Natomiast gdy potrzeby niedostatku są zaspokojone - potrzeby rozwoju dają o sobie znać najmocniej,^, Pedagogika społeczna (K. Korniłowicz) akcentuje konieczność szerokiego rozumienia potrzeb rozwoju. Na przykład potrzeba twórczości - jako jednej z positaci samourzeczywistnienia - u jednych wyrazić się może w poezji lub plastyce godne j'twórców profesjonalnych, u drugich - będzie to twórczość ludowa, u trzecich - znajdzie urzeczywistnienie w szyciu ubranek dla własnego dziecka. 4 Pumilceje pedagogllM społecznej 49 Ekonomista John Keynes zwrócił uwagę na to, że "wszelkiego rodzaju potrzeby człowieka są możliwe do nasycenia, jeśli są odczuwane bez względu na to, w jakiej sytuacji znajdują się wobec danej jednostki inni ludzie. Natomiast jeśli jakaś potrzeba postrzegana jest przez jednostkę jako prestiżowa, itj. taka, której zaspokojenia domaga się poczucie własnej wyższości i chęć wyniesienia się nad innych - jej zaspokojenie staje się trudne do nasycenia, jednostka pragnie wówczas np