... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

Hufton, Europe: Privilege and Protest 1730—1789 (London 1980), s. 155. Patrz tak¿e: NCMH, t. 8, rozdz. 10; Kann, History of the Habsburg Empire, rozdz. 3 i 5, i ogólniej: E. Wangermann, The Austrian Achievement (New York 1973) oraz V. S. Mamatey, Rise of the Habsburg Empire 1526—1815 (New York 1971). Patrz tak¿e bardzo u¿yteczne komentarze, w: Duffy, Army of Maria Theresa. *» Hufton, Europe: Privilege and Protest, rozdz. 7; Williams, Ancien Regime in Europe, rozdz. 13—16; Wallerstein, Modern World System, t. 2, s. 225 i nast.; F. L. Carsten, The Origins of Prussia (Oxford 1954); H. Rosenberg, Bureaucracy, Aristocracy and Autocracy: The Prussian Experience 1660—1815 (Cambridge, Mass., 1968). Dobry przegl¹d pruskich reform i pruskiego systemu zawiera te¿ NCMH, t. 7, rozdz. 13. « G. Craig, The Politics of the Prussian Army 1640—1945 (Oxford 1955), s. 22 i nast.; Duffy, Army of Frederick the Great; T. N. Dupuy, A Genius for War: The German Army and General Staff, 1807—1945 (Englewood Cliffs, N. J. 1977), s. 17 i nast; P. Paret, Yorcfc and the Era of Prussian Reform (Princeton, N. J., 1961). 31 Zwiêz³¹, ale bardzo u¿yteczn¹ analizê zawiera praca: P. Dukes, The Emergence of the Super-Powers: A Short Comparative History of the USA and the USSR (London 1970), rozdz. l i 2. S2Cyt. za: P. Bairoch, „International Industrialization Levels from 1750 to 1980", Journal of European Economic History, roczn. 11, nr 2 (wiosna 1982), s. 291. Patrz tak¿e: L. H. Gipson, The Corning of the Revolution 1763—1775 (New York 1962), s. 13—18; R. M. Robertson, History of the American Economy (wyd. 3, New York 1973), s. 64. 38 NCMH, t. 7, rozdz. 14 i t 8, rozdz. 11; Kochan i Abraham, Mofcinp of Modern Russia, rozdz. 7—9; Duffy, Russia's Military Way to the West; P. Dukes, The Making of Russian Absolutism 1613^—1801 (London 1982); M. Falkus, The Industrialization of Russia 1700—1914 (London 1972), rozdz. 2 i 3; M. Raeff, Imperial Russia 1682— —1825 (New York 1971); na temat wzrostu potêgi Rosji, patrz: M. S. Andersen, Europe in the Eighteenth Century (London 1961), zw³. rozdz. 9. S4A. de Tocqueville, Democracy in America, 2 tomy (New York 1945), s. 452. Por. wyd. polskie: A. de Tocqueville, O demokracji w Ameryce, Warszawa 1976. Patrz tak¿e przewidywania, w: Dukes, Emergence of the Super-Powers, rozdz. 1—3; H. Gollwitzer, Geschichte des weltpolitischen Denfcens, 2 tomy (Gottingen 1972, 1982), t. 1, s. 403 i nast., oraz komentarz w: W. Woodruff, America's Impact on the World: A Study of the Role of the United States in the World Economy 1750—1970 (New York 1973). 36 A. T. Mahan, The Influence of Sea Power upon History 1660—1783 (London 1965), s. 29. *• W tej sprawie patrz: Kennedy, The Rise and Fall of the British Naval Mastery, wstêp i rozdz. 3—5; M. Howard, The British Way in Warfare (Neale Lecture, University of London, 1974); Jones, Britain and the World, zw³. rozdz. l i 2. * D. E. C. Eversley, „The Home Market and Economic Growth in England 1750— —1780", w: E. L. Jones i G. E. Mingay (red.), Land, Labour and Population of the Industrial Revolution (London 1967), s. 206—259; F. Crouzet, „Toward an Export Economy: British Exports During the Industrial Revolution", Explorations in Economic History, roczn. 17 (1980), s. 48—93; P. J. Cain i A. G. Hopkins, „The Political Economy of British Expansion Overseas, 1750—1914", Economic History Review, seria 2, roczn. 33, nr 4 (1980), s. 463—490. S8Cyt. za: H. Richmond, Statesmen and Sea Potoer (Oxford 1946), s. Ill; dalsze szczegó³y dot. tego strategicznego sporu w: R. Pares, „American versus Conti- nental Warfare 1739—1765", English Historical Review, roczn. 51, nr 103 (1936), s. 429—465; Wallerstein, Modern World System, t. 2, s. 246 i nast.; G. Niedhart, Handel und Krieg in der britischen Weltpolitik 173&—1763 (Munich 1979), s. 64 i nast 89 L. Dehio, The Precarious Balance (London 1963), s. 118. 40 Dane te — wszystkie przybli¿one — pochodz¹ z ró¿nych Ÿróde³, m.in.: Cipolla, Before the Industrial Revolution, s. 4; A. Armengaud, „Population in Europe 1700— —1914", w: C. M. Cipolla (red.), Fontana Economic History of Europe, t. 3 (1976), s. 22—76; NCMH, t. 8, s. 714; B. R. Mitchell, European Historical Statistics, 1750— —1970 (London 1975), cz. A; W. Woodruff, Impact of Western Man: A Study of Europe's Role in the World Economy 1750—1960 (New York 1967), s. 104. 41 Corvisier, Armies and Societies in Europe 1494—1789, s. 113, podaje inne liczby ni¿ Childs, Armies and Warfare in Europe 1648—1789, s. 42, a ponadto dane z obu tych Ÿróde³ ró¿ni¹ siê niekiedy od danych z prac poœwiêconych armiom poszczególnych pañstw czy te¿ poszczególnym wojnom