... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Chodzi tu o nowy tok uczenia się (czwarty) ukierunkowujący uczucia i postawy młodzieży. Tok ten wiąże się z procesami emocjonalnymi w procesie kształcenia. Potrzeba jego zastosowania'pojawia się wtedy, gdy intencjo-nalnie i w sposób pedagogicznie zasadny eksponuje się jakieś wartości moralne, estetyczne, społeczne, polityczne czy religijne po to, aby uczniowie wyrobili sobie własny stosunek do nich, a zarazem tworzyli mozolnie swój system wartości, uświadamiali sobie cele wartościowego życia i wytyczali kierunki własnego postępowania. System działalności nauczycieli i uczniów może być w tym przypadku ogromnie zróżnicowany. Zależy on od rodzaju dzielą lub czynów ludzkich, które mają stanowić substrat przeżycia emocjonalnego. W przypadku, gdy tematem zajęć dydaktycznych jest opracowanie utworu literackiego, może być zastosowany następujący model czynności uczniów: - zetknięcie się z dziełem i ukierunkowanie kontaktu z nim, - eksponowanie dzieła, - analiza problemowa dzieła, prowadząca do jego oceny, - umiejscowienie dzielą na tle dorobku jego twórcy lub innych twórców, - aktywność własna uczniów i ewentualne wnioski praktyczne dotyczące ich własnych postaw. Jeśli dziełem tym jest np. utwór poetycki, wówczas na lekcji pojawi się moment jego interpretacji głosowej, który może wpłynąć na intensyfikację przeżycia. Tak więc stopień swobody w stosowaniu tej kategorii jest stosunkowo najwyższy, co się wiąże z wielką rozmaitością dziel i czynów ludzkich oraz różnymi sposobami ich eksponowania. W każdym jednak przypadku w strategii tej mieszczą się trzy niezbędne ogniwa, obejmujące takie poznanie dzieła, jakie zapewnia głębsze wzruszenia, a obok tego analizę dzieła oraz ukształtowanie własnego stosunku do wartości w nim reprezentowanych. Typy lekcji Wyróżnienie czterech toków nauczania-uczenia się uwzględniających łącznie podstawowe cele i kierunki kształcenia, stanowi podstawę do pogodzenia rozbieżnych poglądów na budowę lekcji. Na tej podstawie, która w praktyce szkolnej została potwierdzona dobrymi wynikami, można przyjąć istnienie c7tRrech ptńwnvch tvnów lekcji odnowiad;ii;icvch czterem stratcciom (tokom). Brak w procesie kształcenia, a nawet w całym cyklu dydaktycznym któregokolwiek typu mówi o /lekceważeniu jakichś celów kształcenia, a więc o jakiejś luce w wielostronnym kształceniu dzieci, młodzieży i dorosłych. Luka ta może dotyczyć albo braku samodzielności w procesie poznawania świata, albo działania, albo wreszcie ukształtowania stosunku do celów życia ludzkiego i do wytworzonych przez ludzi wartości. W tym ostatnim przypadku nie należałoby wiec mówić o nauczaniu wychowującym, lecz tylko o nauczaniu instrumentalnym, które miałoby być zastosowane również wobec takich przedmiotów, jak literatura, historia, nauka o społeczeństwie, sztuki plastyczne czy muzyczne. Z tym stanowiskiem zgodzić się nie można. Tok lekcji "podającej" Dotychczas nauczyciele najczęściej stosują w budowie lekcji tok pierwszy, co jest przejawem tradycjonalizmu dydaktycznego i daleko idącej jednostronności. Faktem jest wszakże, iż tok ten jest najszerzej opracowany w podręcznikach nauk pedagogicznych, jest także nadmiernie uprzywilejowany w zakładach kształcenia- nauczycieli. Pewną zaletą tych opracowań jest ich względna elastyczność, polegająca na wyróżnieniu nie jednej, lecz kilku odmian lekcji. zależnie od tego, jakie ogniwa procesu kształcenia w nich dominują. Stosunkowo najpełniej opracowana klasyfikacja lekcji, której autorami są Michaii A. Daniłow i Boris P. Jesipow (1957) wyodrębnia następujące typy: - lekcje kombinowane, - lekcje, na których wprowadza się nowy materiał, - lekcje, na których ma miejsce utrwalanie wiadomości, - lekcje, mające na celu uogólnianie i systematyzację materiału, - lekcje mające na celu kształtowanie umiejętności i nawyków, - lekcje, na których ma miejsce sprawdzanie wiadomości. Podstawowy typ tego postępowania to lekcja obejmująca następujące momenty procesu kształcenia: - organizacyjne i psychiczne przygotowanie klasy do pracy, - sprawdzenie pracy domowej, - przedstawienie i opracowanie nowych treści, - integrowanie nowych treści z dawniej nabytymi i ich systematyzowanie, - utrwalanie nowych treści przez próby stosowania ich w nowych sytuacjach, - wyjaśnienie założeń pracy domowej. » Ta prosta struktura, jak świadczą o tym obserwacje pracy szkolnej. bywa dość często zniekształcana. Jej część dotycząca sprawdzania pracy domowej, a polegająca na tzw. ustnej kontroli zadanych do domu wiadomości, rozrasta się w takim stopniu że na inne części czasu pozostaje zbyt mało. W ten sposób tak istotne w tej lekcji opracowanie nowego materiału i icco asvniil:ici^ n;i ici-fi; - t^.^i....;" ~-~. --' -• ucznia, spycha się na pracę domową, której wielu uczniów wręcz nie wyko. nuje, często ze względu na to, że "nowego materiału" nie rozumie należycie a czasem ze zwykłego lenistwa. Przewidując niejako tę trudność w niektórych podręcznikach dydaktyki ustala się nawet limity czasowe na poszczególne części lekcji; takie limitowanie nie prowadzi jednak do celu, ogranicza bowiem bądź tylko osłabia twórczą postawę nauczyciela. A ta twórcza postawa opiera się na zrozumieniu, iż sens przyswajania wiedzy polega na takim wzbogaceniu ucznia w nową wiedzę, aby mógł się nią posługiwać w toku samodzielnego rozwiązywania problemów, przeżywania wartości przy odpowiednim poziomie ich poznania i oddziaływania na rzeczywi. stość. Tak więc istota omawianego typu lekcji polega na wywołaniu u uczniów odpowiedniego zrozumienia jego sensu "osobowościowego" oraz na zapewnieniu dyspozycyjności uczniów do działań poznawczych i praktycznych. Tok lekcji "problemowej" Tok "problemowy" spotyka się z coraz większym zrozumieniem w szkołach, w teorii natomiast nie ma już przeciwników, tak ongiś licznych