... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Najpełniejszy żywot wiodło w Skandynawii, gdzie powstały nawet regionalne odmiany futharku. Od III do IX w. posługiwano się starszym futharkiem, składającym się z 24 znaków, od IX do XII w. młodszym, składającym się z 16 znaków, a w XIII w. owymi regionalnymi odmianami, które często wprowadzają jakby znaki diakrytyczne. Jednak 365 futhark anglosaski już w VII w. składał się z 28 znaków, a w X w. miał ich 33. Był to wynik rychłego zetknięcia się run na Wyspach Brytyjskich z łaciną. Od XIII w. obserwuje się regres użytku run, które powoli stają się plebejskim pismem chłopów skandynawskich i w takim charakterze występują jeszcze w XVII w. 8.7.2. Niewątpliwym dorobkiem kultury słowiańskiej są pisma głagolickie i cyrylickie oraz odmiana tego ostatniego, grażdanka. Co najmniej pismo cyrylickie i grażdanka były używane na ziemiach polskich, użytek głagolicy zaś zdaje się być wysoce prawdopodobny. 8.7.2.1. Najstarszy alfabet słowiański, głagolica, jest dziełem Konstantyna--Cyryla, jednego z braci soluńskich, znanych misjonarzy słowiańskich. Konstanty opracował głagolicę przed 862 r. z zamiarem prowadzenia misji wśród pogańskich Słowian. Pismo jego dostosowane do potrzeb narzecza okolic Solunia (dzisiejsze Saloniki w greckiej części Macedonii, starogreckie Tesaloniki), według starszych badaczy oparte było na minuskule greckiej z IX w., według nowszych jest oryginalnym tworem z pewnymi inspiracjami orientalnych odmian alfabetu greckiego. W swoim zamiarze miał on wyróżniać pismo słowiańskie zarówno od pisma greckiego, jak i łacińskiego. Głagolica używana była wśród Słowian południowych, ale także na Rusi. Jej użytek zanikał w ciągu XII w., chociaż do dziś jest ona używana w Chorwacji dla celów liturgicznych Kościoła katolickiego, ale tutaj zawsze miała nieco odmienne kształty od tej właściwej. 8.7.2.2. Cyrylica powstała pod koniec IX w. w kręgu uczniów Cyryla i Metodego (może Kliment Ochrydzki, f916 r.), działających w Bułgarii w kręgu dworu cara Symeona. Oparta jest w zasadzie na majuskule greckiej i stąd fonemy słowiańskie nie mające odpowiednika w języku greckim oddaje za pomocą głagolicy, niekiedy zmodyfikowanej. Szybko rozpowszechniła się w krajach słowiańskich związanych z Kościołem bizantyńskim (prawosławnym), długo nie wykazując regionalnych tendencji do modyfikacji. 8.7.2.2.1. Cechą charakterystyczną cyrylicy (podobnie jak i głagolicy) jest majuskulny typ liter. Ten typ liter nazywamy ustawem, który bez większych zmian stosowany był do końca XV w., jego charakterystyczne formy liter zaś przeszły nawet do drukowanych ksiąg liturgicznych XVI i XVII w. Zmiany wynikają przede wszystkim z zasad ortografii, co powoduje, że w XI i XII w. mamy pismo jusowe (jus wielki /fi i jus mały /*\— litery oznaczające nosówki, charakterystyczne dla języków południowosłowiańskich). W XIII i XIV w. jus wielki zaniknął, ale zatrzymano jus mały, choć zmienił on swą wartość fonetyczną. Równocześnie od pierwszej połowy XIII w. wiele liter zmienia swe kształty, w ciągu XIV w. zaś pod wpływem uchodźców z południowej Słowiańszczyzny na Rusi pismo przybiera wiele cech nowych w zakresie ortografii (np. dowolność w stosowaniu jerów K , A ). 8.7.2.2.2. Drugim typem pisma cyrylickiego jest półustaw. Powstał na przełomie XII i XIII w. u Słowian południowych, a na Ruś dotarł pod koniec XIV w. Zadecydowało o jego powstaniu inne przycięcie pióra, co spowodowało 366 zmianę duktu (bardziej swobodny) i modułu (uzyskuje się cieńszą linię i mniejsze litery). Te same zjawiska spowodowały większą ozdobność liter (wąsy, ligatury itp.). Za tym poszły i zmiany ortografii, a mianowicie w XV w. pojawił się znów wielki jus, choć już o innej wartości fonetycznej. Pod wpływem książki drukowanej, półustaw moskiewski zarzucił jednak owe tendencje dekoracyjne, uzyskując w XVII w. proste i surowe kształty. W takiej formie półustaw zastał zaadaptowany do druku. Stąd do dziś jest używany do druku prawosławnych ksiąg liturgicznych. Innymi drogami rozwijał się półustaw litewsko-ruski, który nie zrezygnował z owej dekoracyjności, a ponadto pod wpływem pisma łacińskiego pomniejszył jeszcze bardziej moduł. Ponado przyjął kilka własnych liter modyfikując zarazem kształty kilku innych. Zmiany te dokonały się już w XV w. i przetrwały do końca XVII w. 8.7.2.2.3. Skoropis, pismo używane dla celów świeckich, powstał pod koniec XIV w., prawdopodobnie w kancelariach książąt litewskich, a może nawet w polskiej kancelarii Władysława Jagiełły. Jest on wynikiem zetknięcia się wpływów Słowiańszczyzny południowej i jej pisma inspirowanego kursywą grecką z wpływami gotyckiej kursywy pisma łacińskiego. Najwcześniej skoropis pojawił się na Litwie, pożytkując lokalną odmianę półustawu, ale już w XV w