... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Ponadto Luanda miała zlikwidować na swoim terytorium bazy i usunąć wojska ANC. Na początku listopada 1989 roku odbyły się w Namibii wolne wybory, w których sukces, choć nie całkowity, odniosło SWAPO. Niedługo potem, bo l lipca 1991 roku, ostatnie jednostki kubańskie opuściły Angolę. Choć porozumienie z Nowego Jorku nie dotyczyło UNITA, wkrótce doszło do rozmów między rządem a Jonasem Savimbim. Obie strony, pozbawione wsparcia z zewnątrz, nie były w stanie osiągnąć ostatecznego sukcesu, stąd ich skłonność do rozmów. Od 21 do 22 czerwca 1989 roku w Gbadotville w Zairze, pod patronatem Mobutu Sese Seko, odbyła się konferencja, w czasie której doszło do zawieszenia broni między UNITA i MPLA. Zapoczątkowało to negocjacje pokojowe, przerywane przez wybuchy walk. W końcu jednak 31 maja 1991 roku obie strony podpisały układ pokojowy i ustaliły termin wolnych wyborów na drugą połowę września 1992 roku. W układzie przewidywano wprowadzenie w Angoli wielopartyjnej demokracji, gospodarki rynkowej oraz wcielenie oddziałów UNITA do armii rządowej. Jak się jednak okazało, nie był to koniec konfliktu. We wrześniowych wyborach Jose Eduardo dos Santos, przywódca MPLA od 1979 roku (kiedy to zmarł Agostinho Neto), zwyciężył zdobywając czterdzieści dziewięć i sześć dziesiątych procent głosów, wobec czterdziestu i jednej dziesiątej procent Jonasa Savimbie-go, który natychmiast uznał wybory za sfałszowane i zażądał przeprowadzenia drugiej tury, jako że dos Santos nie uzyskał bezwzględnej większości. Przywódca MPLA odmówił, powołując się na opinię obserwatorów ONZ, którzy uznali wybory za ważne i nie dopatrzyli się żadnych nieprawidłowości. W odpowiedzi Sa-vimbi wrócił ze swoimi oddziałami do buszu. Od tej pory w Angoli znowu rozgorzały walki. Początkowo przewagę miała UNITA, zdobywając wiele ważnych miast (na przykład Huambo), ale od 1993 roku, kiedy południowoafrykańscy instruktorzy zaczęli szkolić jednostki rządowe, sytuacja uległa zmianie. Niepowodzenia, takie jak utrata Huambo, skłoniły Savimbiego do powrotu do stołu rokowań. 20 listopada 1994 roku obie strony zawarły w Lusace porozumienie pokojowe, przewidujące utworzenie rządu jedności narodowej, w którym Savimbi miał zostać wiceprezydentem. Postanowiono również, iż pod nadzorem ONZ odbędzie się druga tura wyborów. Także to porozumienie okazało się nietrwałe. Przez cały okres 1994—1996 trwały — przeplatane starciami — negocjacje między rządem a UNITA Savim-biego. Dopiero w 1997 roku w Luandzie powołano rząd jedności narodowej, w którego skład weszli zarówno przedstawiciele MPLA —- z Jose Eduardo dos San-tosem jako prezydentem, i UNITA — z Jonasem Savimbi jako wiceprezydentem. UNITA, praktycznie zupełnie pozbawiona zewnętrznego poparcia, musiała zgodzić się na ten kompromis. Otwartą kwestią pozostaje, na ile będzie on trwały. Pozostaje jednak faktem, że wojna wpędziła w nędzę ten potencjalnie zamożny kraj, posiadający bogate złoża ropy naftowej i innych surowców oraz dobrą — jak na Afrykę — infrastrukturę. O skali i zaciekłości konfliktu świadczą dane. Tylko w latach dziewięćdziesiątych zginęło w Angoli ponad dwieście pięćdziesiąt tysięcy ludzi. Przykład Angoli jasno pokazuje, jakie skutki dla krajów afrykańskich miało wykorzystywanie ich przez supermocarstwa jako „zastępczego" frontu wojny ideologicznej i politycznej. .''f ~i a • 71 Rozdział 38 PIOTR OSTASZEWSKI KAMBODŻAŃSKIE PIEKŁO 1970-1993 Początki kambodżańskiej państwowości sięgają III wieku n.e., kiedy to niewielkie państwo rozpoczęło powolny podbój sąsiednich terytoriów, urastając w IX wieku do rangi imperium. Ruiny Angkoru są niemym świadectwem przeszłości, kiedy całym Półwyspem Indochińskim władał naród khmerski. Napór plemion tajskich i wietnamskich spowodował w XV wieku proces degradacji państwa khmerskiego, które w XVIII wieku znalazło się w stanie całkowitego kryzysu. W połowie XIX wieku Kambodża podzieliła los pozostałych państw indochińskich, stając się francuskim protektoratem