... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
identyfikacji litery na tle innych liter. W badaniu tym litera podawana na początku w celu jej wyszukania w toku prezentacji kolejnych kart należała zawsze do jednego zbioru (B, C, D, F, G, H, J, K, L), natomiast zbiór liter, spośród których należało ją wyodrębnić, składał się z innych liter (Q, R, S, T, V, W, X, Y, Z). Okazało się, że po 2100 próbach osoby badane osiągnęły takie same wyniki, jak w sytuacji różnej kategorii, czyli proces tej identyfikacji został także zautomatyzowany. Z tych i innych badań wynika, że automatyzacji w wyniku ćwiczenia mogą podlegać najrozmaitsze czynności. Ludzie różnią się między sobą typem i zakresem takich umiejętności. Z punktu widzenia problematyki pamięci interesuje nas sposób korzystania z pamięci trwałej w obu przypadkach, bezpośredni przy automatycznej detekcji i poprzez STM (z jej ograniczoną pojemnością) w procesach kontrolowanych. Koncepcja modułowości te pierwsze procesy wiąże z funkcjonowaniem modułów, a te drugie z procesami centralnymi. Pamięć deklaratywna a pami~ć proceduralna W rozdziale pt. "Uczenie się" wyodrębniliśmy takie terminy, jak wiedza deklaratywna i wiedza proceduralna (por. s.140). Ta pierwsza to wiedza typu "że", to przechowywane w pamięci różne wiadomości o faktach, zdarzeniach itp. zwykle łatwo werbalizowane, a ta druga, to wiedza typu "jak", różne nasze umiejętności, a więc zakodowane w pamięci różnego rodzaju procedury, strategie wykonywania różnych czynności ruchowych i umysłowych, zwykle trudne do zwerbalizowania. Z punktu widzenia dokonanego w poprzednim podrozdziale rozróżnienia na procesy automatyczne i kontrolowane nie ma znaczenia, czy z pamięci aktywizowane są wiadomości czy umiejętności. Aktywizacja jednych i drugich może być zarówno automatyczna, jak i kontrolowana. Problem pojawia się w odniesieniu do blokowego modelu pamięci (rys. 21 ), któremu właśnie wielu krytyków zarzucało statyczny charakter, tzn. nieuwzględnienie w nim aktywnego, dynamicznego charakteru naszej 57 pamięci. W literaturze psychologicznej lat siedemdziesiątych pojawiła się bardzo poważna kontrowersja, zwana kontrowersją między deklaratywizmem a proceduralizmem. Chodzi w niej o sposób kodowania informacji w pamięci, czyli tworzenia reprezentacji rzeczywistości. Czy kodowane są wyłącznie fakty, tzn. istnieje w pamięci jakiś bank danych (psychologowie posługują się tu terminologią zaczerpniętą z analogii między umysiem a komputerem) i ewentualnie niezależny od niego system procedur czy też przede wszystkim kodowane są procedury i każda z nich ma własny bank danych? Kontrowersja nie jest dotąd rozstrzygnięta. W psychologii poznawczej lat siedemdziesiątych pojawiło się wiele modeli reprezentacji umysłowej świata, dających wyraz owej kontrowersji. Poszczególne modele charakteryzowane są jako deklaratywistyczne iub proceduralistyczne, w zależności od tego, jak ujmowana jest w nich reprezentacja zakodowanej w pamięci wiedzy. Deklaratywizm cechuje modele, w których wiedza traktowana jest w sposób statyczny, choćby jak najbardziej uporządkowany i ustrukturowany, coś na ksżtałt kartoteki, archiwum czy biblioteki, z której wyjmuje się daną pozycję i wkłada z powrotem, a czynności te nie zmieniają danej pozycji. Możliwe są wprawdzie zmiany jej miejsca w całości w wyniku wprowadzania, w miarę wzbogacania się zbioru, innych zasad porządkowania. Taki deklaratywistyczny charakter miały różne teorie pamięci semantycznej, jak np. koncepcja Collinsa i Quilliana (1972), które omówimy w następnym podrozdziale. Proceduralistyczny charakter mają takie teorie, jak teoria ram Minsky'ego (1975) czy schematów Rumelharta (1980). Wiedza jest "pakowana" w jednostki, czyli schematy; sposoby użycia, korzystania z wiedzy są włączone również w owe schematy. Schematy ujmowane są jako analogiczne do takich terminów, jak gra, skrypt, rama, hipoteza lub miniteoria. Schemat lub zbiór schematów stanowi nasz wewnętrzny model jakiejś sytuacji. Do omówienia koncepcji schematów w odniesieniu do pamięci przejdziemy w podrozdziale "Teorie pamięci". Próbę połączenia podejścia proceduralistycznego z deklaratywistycznym podjął Anderson (1983), który wyodrębnił dwa rodzaje pamięci trwałej: deklaratywną i proceduralną. Pośredniczy między nimi pamięć operacyjna, która nie jest dokładnym odpowiednikiem STM. Omówimy pamięć operacyjną, którą postuluje wielu autorów, a następnie przejdziemy do przedstawienia koncepcji Andersona, dotyczącej pamięci deklaratywnej i proceduralnej. Pamięć operacyjna W literaturze psychologicznej lat siedemdziesiątych zaczął pojawiać się termin pamięć operacyjna (working memory), traktowany przez niektórych autorów jako równoznaczny z terminem STM. Można jednak wskazać na różnice w rozumieniu obu tych terminów. Pamięć operacyjna (por. Bower, 58 1975 i Baddeley, 1976) ujmowana jest jako miejsce dokonywania przez umysł wszelkich operacji