... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

Tak wi´c choç inspiracje, które Disney zapo?yczy? - a uogólniajàc, inspiracje zapo?yczane przez ka?dego twórc´ dzia?ajàcego w stylu Walta Disneya - sà wartoÊciowe, to nasza tradycja zak?ada, ?e nie ma nic z?ego w ich braniu. To dobrze, ?e w wolnej kulturze niektóre rzeczy pozostajà swobodnie dost´pne. Podobnie jest z kulturà doujinshi. Gdyby twórca doujinshi w?ama? si´ do biura wydawcy i zabra?, nie p?acàc, 1000 egzemplarzy jego najnowszej publikacji lub nawet jednà kopi´, bez wàtpienia uznalibyÊmy, ?e ów artysta postàpi? êle. Dokona? bowiem w?amania oraz kradzie?y wartoÊciowej rzeczy. Prawo zabrania kradzie?y w ka?dej formie, niezale?-nie od skali. Istnieje oczywista niech´ç, nawet wÊród japoƒskich prawników, do uznania, ?e twórcy komiksów naÊladujàcych wczeÊniejszà twórczoÊç „kradnà”. Forma twórczoÊci w stylu Walta Disneya jest uznawana za uczciwà i s?usznà, nawet jeÊli prawnicy nie potrafià stwierdziç, dlaczego tak jest. Podobnie rzecz si´ ma w tysiàcu innych przypadków, które zaczniemy dostrzegaç wsz´dzie, o ile tylko zaczniemy si´ im przyglàdaç. Naukowcy tworzà, wykorzystujàc dokonania innych naukowców, nie proszàc o zgod´ i nie p?acàc za ten przywilej („Przepraszam, profesorze Einstein, czy móg?bym skorzystaç z paƒskiej teorii wzgl´dnoÊci, aby 55 udowodniç, ?e myli? si´ pan w kwestii fizyki kwantowej?”). Grupy teatralne wykonujà adaptacje dzie? Szekspira, nie pytajàc nikogo o pozwolenie. (Czy Szekspir by?by bardziej znany w naszej kulturze, gdyby istnia?a centralna izba rozrachunkowa praw do dzie? Szekspira, w której nale?a?oby uzyskaç zgod´ na ka?dà adaptacj´ jego dzie??). Wreszcie Hollywood, który cyklicznie wytwarza filmy jednego rodzaju: pi´ç filmów o asteroidzie w póênych latach 90., dwa filmy katastroficzne z wulkanem w roli g?ównej w 1997 roku. Tutaj i wsz´dzie indziej twórcy tworzà dzie?a wykorzystujàc uprzednià twórczoÊç, która ich obecnie otacza. Ta twórcza praca zawsze i wsz´-dzie przebiega przynajmniej cz´Êciowo bez zgody i towarzyszàcego jej wynagrodzenia dla twórcy oryginalnego dzie?a. °adne spo?eczeƒstwo, wolne lub kontrolowane, nigdy nie uwa?a?o, ?e nale?y op?acaç ka?de u?ycie czy te? za ka?dym razem oczekiwaç zgody na twórczoÊç w stylu Walta Disneya. W zamian ka?de spo?eczeƒstwo pozostawi?o wolny dost´p do pewnej cz´Êci kultury. Spo?eczeƒstwa wolne robià to zapewne ch´tniej ni? zniewolone, ale wszystkie czynià to do pewnego stopnia. Odpowiedzi nie wymaga wi´c pytanie, czy dana kultura jest wolna, bowiem wszystkie kultury sà w pewnym stopniu wolne. Pytanie brzmi: „Jak bardzo wolna jest dana kultura”? W jakim stopniu, w jak szerokim zakresie ta kultura jest wolna i dost´pna dla innych, by z niej korzystali i na jej podstawie tworzyli? Czy ta swoboda jest ograniczona do kr´gu cz?onków partii? Cz?onków rodziny królewskiej? Dziesi´ciu najwi´kszych korporacji na nowojorskiej gie?dzie? Czy te? jest to szerzej zakreÊlona wolnoÊç? Obejmujàca wszystkich artystów, wspó?pracujàcych z Metropolitan Museum czy nie? Wszystkich muzyków, bia?ych i nie tylko? Wszystkich re?yserów, wspó?pracujàcych ze studiem filmowym czy nie? Wolne kultury sà kulturami, które pozostawiajà wiele treÊci otwartych, tak by inni mogli tworzyç na ich podstawie. W kulturach zniewolonych lub opartych na przyzwoleniu, swobodnych pozostaje o wiele mniej treÊci. Nasza kultura by?a kiedyÊ wolna, obecnie jest nià w coraz mniejszym stopniu. á lawrence lessig á www.wsip.com.pl Rozdzial drugi: „Nasladowcy” W 1839 roku Louis Daguerre wymyÊli? pierwszà praktycznà technologi´ produkcji tego, co dzisiaj zwiemy „fotografià”. W tamtych czasach nazywano jà, bardzo trafnie, „dagerotypem”. Proces jej wytwarzania by? drogi i skomplikowany, co skutecznie zaw´?a?o kràg u?ytkowników do profesjonalistów oraz grupki zapalonych i zamo?nych amatorów (istnia?o nawet Amerykaƒskie Stowarzyszenie Daguerre’a, które, jak wszystkie tego typu instytucje, w celu utrzymywania cen na wysokim poziomie, mia?o regulowaç przemys? fotograficzny przez ograniczanie wolnej konkurencji). Jednak, mimo wysokich cen, popyt na dagerotypy by? du?y. Motywowa?o to wynalazców do poszukiwania prostszych i taƒszych sposobów wykonywania „automatycznych obrazów”. Wkrótce William Talbot opracowa? metod´ tworzenia „negatywów”. Poniewa? jednak negatywy by?y szklane i musia?y pozostawaç wilgotne, ca?y proces by? wcià? drogi i k?opotliwy. W latach 70. XIX wieku rozwini´to technologi´ wytwarzania suchych p?ytek, co pozwoli?o na oddzielenie procesu fotografowania od wywo?ywania. W dalszym ciàgu w u?yciu by?y jednak szklane p?yty, a fotografowanie nadal pozostawa?o poza zasi´giem mo?liwoÊci wi´kszoÊci amatorów. Post´p technologiczny, który doprowadzi? do umasowienia fotografii dokona? si´ w 1888 roku i by? dzie?em jednego cz?owieka. George Eastman, fotograf amator, by? sfrustrowany technologià fotografowania za pomocà p?yt. W przeb?ysku geniuszu dostrzeg?, ?e jeÊli uda?oby si´ stworzyç gi´tkà klisz´, to mo?na by jà nawinàç na szpulk´, a nast´pnie wys?aç do 57 wywo?ania. Eastman spodziewa? si´, ?e wp?yn´?oby to na znaczne obni?enie kosztów, dzi´ki czemu fotografia trafi?aby pod strzechy. Eastman opracowa? gi´tkà, pokrytà emulsjà klisz´ papierowà zwini´-tà w rolk´ i umieÊci? w ma?ych, prostych aparatach: Kodakach. W reklamach podkreÊlano prostot´ obs?ugi urzàdzenia: „Ty naciskasz guzik, my robimy reszt´”1. Jak pisa? Eastman w Elementarzu Kodaka: Podstawà systemu Kodaka jest oddzielenie w fotografowaniu tego, co mo?e zrobiç ka?dy, od tego, co mo?e zrobiç tylko ekspert (...). Dzi´ki naszemu aparatowi ka?dy, kto ma doÊç inteligencji, aby wycelowaç i nacisnàç przycisk - m´?czyzna, kobieta, dziecko - nie musi korzystaç ze specjalnych urzàdzeƒ lub posiadaç wiedzy fachowej z dziedziny fotografii. Z aparatu mo?na korzystaç bez uprzedniego przeszkolenia, bez ciemni i chemikaliów2. Zdj´cia móg? robiç ka?dy, kogo by?o staç na wydanie 25 dolarów. Aparat by? sprzedawany z za?adowanà kliszà, a po u?yciu wysy?ano go do fabryki Eastmana, gdzie wywo?ywano zdj´cia. OczywiÊcie z czasem obs?uga aparatu sta?a si´ ?atwiejsza, a jego cena spad?a. W ten sposób film na rolce przyczyni? si´ do rozwoju fotografii amatorskiej. Aparat Eastmana po raz pierwszy trafi? do sprzeda?y w 1888 roku. Rok póêniej Kodak wywo?ywa? ponad 6 tysi´cy odbitek dziennie. Choç wzrost produkcji przemys?owej w okresie od 1888 do 1909 roku wynosi? 4,7 procent, to sprzeda? sprz´tu i materia?ów fotograficznych zwi´kszy?a si´ o 11 procent3. W tym samym czasie przeci´tny roczny wzrost sprzeda?y firmy Eastman Kodak wynosi? ponad 17 procent4. Donios?oÊç wynalazku Eastmana nie sprowadza?a si´ wy?àcznie do spraw ekonomicznych. Wa?niejszy by? jego wymiar spo?eczny