... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
W tabeli podaję na ten temat przybliżone dane 41:
Tabela 1. Zniszczenia budowli sakralnych w niektórych diecezjach GG podczas wojny
Diecezje | Zniszczono Uszkodzono
Częstochowska 9 14
Kielecka 7 145
Krakowska 9 63
Sandomierska 15 brak danych
Warszawska 28 38
Łomżyńska * 18 61
* Do pozostałych diecezji w GG brak danych.
« Proces Buhlera, t. I, k. 157; t. B. 55, k. 41. Nie były to wypadki odosobnione. Por. AKM-Kr, Straty zakonów w archidiecezji krakowskiej, s. 172 -173 — pismo gwardiana klasztoru oo. franciszkanów w Krakowie (b. d.) „...władze niemieckie zajęły prawie wszystkie zabudowania klasztorne, przeznaczając je na magazyny, stajnie itp.".
ss Doc. Oce, t. VI, s. 402.
'• Proces Fischera, t. XII, k, 18, 31. Między innymi, jak zeznawał S. Lorentz, w okresie okupacji w Warszawie bardzo poważnym uszkodzeniom uległy wszystkie kościoły i klasztory barokowe: dominikanów, augustianów, paulinów, pijarów, karmelitów trzewiczkowych, bonifratrów, Kaplica Loretańska na Pradze i kościółki na szańcach wolskich (k. 17); Proces Fischera, t. XIV, k. 138, zeznanie F. Skowroń-skiego plenipotenta kurii arcybiskupiej w Warszawie zawiera opis zniszczeń dokonanych przez Niemców w październiku 1944 r., m.in.: Katedry Sw. Jana w Warszawie oraz kościołów — św. św. Boromeusza, Zbawiciela, Barbary.
<• Por. AKD-T, ośwadczenie ks. Janiszewskiego. „Na terenie parafii Wiśnicz Nowy Niemcy zburzyli zabytkowy kościół pokarmelicki z XVIII w. Zniszczono 7 marmurowych ołtarzy, marmury i artystycznie obrobione kamienie [...]. W krypcie Lubomirskich otwarto sarkofagi, trumny i obrabowano". Dokonano tego w 1940 i 1941 r.
41 Wierni Ojczyźnie, s. 24. Najprawdopodobniej dane dotyczą całości diecezji bez uwzględniania podziału administracyjnego wprowadzonego przez Niemców. Podano również, że w archidiecezji wileńskiej zniszczono 5 kościołów. Niezgodność występuje przy danych dotyczących archidiecezji warszawskiej. Zob. J. Lubicz, J. Woliński, op. cit., s. 102.
229
Szukano również innych sposobów, by zmniejszyć stan posiadania Kościoła i dochody księży42. Majątki kościelne obłożono kontyngentami, ale w wielu wypadkach nie pogorszyło to w sposób zasadniczy ich sytuacji materialnej. Księża dysponowali także wpływami pochodzącymi z opłat za czynności religijne 43.
Na zakończenie należy dodać, że skonfiskowano mienie stowarzyszeń i sekt religijnych rozwiązanych zarządzeniami z 2 III 1940 i 30 III 1941 r.44
Trudno obliczyć jak duże straty materialne poniósł Kościół katolicki w GG. Episkopat polski nie był w stanie przeciwstawić się zarządzeniom władz okupacyjnych. Podobnie Watykan pozostawał bezsilny. Stolica Apostolska korzystała z jedynego z dostępnych środków, mianowicie kierowała noty protestacyjne do niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Nie przyniosły one żadnych rezultatów, bowiem władze niemieckie, podobnie jak w wypadkach interwencji nuncjusza Orsenigo w sprawie konfiskaty majątku kościelnego w Rzeszy i krajach okupowanych, po prostu nie reagowały. Konfiskata majątku, przede wszystkim zaś ograbienie Kościoła z dzieł sztuki, było tylko częścią realizowanego przez okupanta planu całkowitej likwidacji kultury polskiej.
2. KSZTAŁCENIE NOWYCH KADR
DLA POTRZEB KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO
W GENERALNYM GUBERNATORSTWIE
Kościół katolicki uważano za organizację, której wpływ na kształtowanie kultury narodowej jest wystarczająco duży, by rozpocząć z nim walkę. Jednym z jej elementów była likwidacja możliwości kształcenia młodej kadry dla potrzeb Kościoła. Był to problem przyszłości, który pozornie miał niewielki związek z teraźniejszością, a jednak stanowił główne źródło niepokoju, zarówno dla episkopatu polskiego, jak i dla Stolicy Apostolskiej. Podejmowane przez Niemców akcje terrorystyczne poważnie
Proces Buhlera, t. B. 55, k. 85, zeznanie ks. Kozubskiego. 2. Madajczyk, Polityka III Rzeszy, t. II, s. 194 przypis 59.
. «* *™* «*•. * VH. k. 25 - 26 oraz Ver-
230
przerzedziły szeregi duszpasterzy i stawało się coraz bardziej oczywiste, że za kilka lat praca religijna Kościoła stanie się w dużym stopniu niemożliwa, na skutek braku księży przygotowanych do sprawowania opieki nad katolikami polskimi.
Episkopat polski czynił wszelkie możliwe w aktualnych okolicznościach starania, by nie dopuścić do odebrania mu prawa kształcenia młodzieży w seminariach duchownych .i na studiach teologicznych. We wrześniu 1939 r. arcybp Sapieha wydał zarządzenie o rozpoczęciu zajęć w seminarium duchownym w Krakowie oraz o podjęciu wykładów na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Te ostatnie zostały wkrótce przerwane, ponieważ 6 XI1939 r. nastąpiło aresztowanie profesorów Uniwersytetu.
W październiku 1939 r. kazano opuścić klerykom pomieszczenia seminaryjne w Krakowie (2 października) i Częstochowie (3 października). Rektor tego ostatniego seminarium ks. Stanisław Czajka, mimo wielu trudności kontynuował przez pewien czas wykłady4S. Również w Warszawie, Przemyślu i Tarnowie usunięto kleryków z internatów 46.
W dniu 31 X 1939 r. na konferencji w Łodzi z udziałem m. in. Goebbelsa „Pan Gubernator oświadczył, że szkoły wyższe są już zamknięte47, seminaria duchowne otwarte ponownie przez Wehrmacht, również zostaną bezwarunkowo zamknięte, gdyż są one jedynie inkubatorem nienawiści do Niemców"48.
Pod koniec 1939 r. kuria arcybiskupia w Krakowie otrzymała pismo z zawiadomieniem, że zajęcia w seminariach duchownych można prowadzić, ale jedynie po to, aby „wykończyć przygotowanie do święceń". Zakazano natomiast prowadzenia zajęć na studiach teologicznych49. Realizacja planu zamknięcia semi-
45 Wierni Ojczyźnie, s. 57.
<« Proces Buhlera, t. III, k. 290, zeznanie ks. Mazanka.