... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Socjaldemokraci dysponowali od- działami Republikanischer Schutzbund; najsilniejszą formacją prawicową była Heimwehra, sympatyzująca z włoskim faszyzmem, pod koniec lat dwu- dziestych pojawili się także hitlerowcy, których siły rosły kosztem tradycyj- nych partii mieszczańskich. Socjaldemokraci dominowali w Wiedniu, gdzie zdobyli większość we wła- dzach lokalnych. Kolejne gabinety republiki miały jednak charakter prawi- cowy, z przewagą partii chrześcijańsko-społecznej. Gdy w 1932 r. urząd kan- clerza (premiera) objął Engelbert Dollfuss, zmierzał on do wyeliminowania parlamentu, co zdołał osiągnąć rok później. Kanclerz podjął próbę ukształ- towania ustroju wzorowanego na stosunkach włoskich, aczkolwiek opierają- cego się na zasadach ideowych katolicyzmu. Rząd zakazał działalności naro- dowych socjalistów (hitlerowców) i przygotowywał się do zakazu organizacji o charakterze socjalistycznym. Na tym tle doszło w lutym 1934 r. do otwarte- go starcia policji, a następnie wojska i Heimwehry z socjalistami (tzw. po- wstanie Schutzbundu), które pociągnęło za sobą liczne ofiary i rozbicie oraz delegalizację organizacji socjalistycznych. W zmienionej sytuacji rząd zade- kretował konstytucję o charakterze faszystowskim. Rozbicie socjalistów w dalszej perspektywie skazywało za nieuchronną porażkę również Dollfussa, 700 CZASY NAJNOwsze którego władza zależała teraz od układu stosunków między Włochami a Niemcami. 25 lipca 1934 w wyniku próby hitlerowskiego zamachu stanu Dollfussa zamordowano. Nowym kanclerzem został Kurt Schuschnigg, który usiłował kontynuować linię poprzednika: zachowanie katolickiej dyktatury, uchronienie Austrii przed narodowym socjalizmem. Kiedy jednak doszło do zbliżenia włosko-niemieckiego, los państwa okazał się przypieczętowany. Wprawdzie układ austriacko-niemiecki z 11 lipca 1936 zawierał uznanie nie- podległości republiki, lecz krępował możliwości przeciwdziałania hitleryzmowi. W rządzie austriackim zasiadali od tego czasu hitlerowcy, przygotowujący Anschluss. Równocześnie likwidowano oddziały Heimwehry. Schuschnigg został zmuszony do złożenia dymisji, a jego następca - hitlerowiec Arthur Seyss-Inquart (1892-1946) - doprowadził niezwłocznie do zjednoczenia z Rzeszą. W zajętej 11 marca 1938 przez wojska niemieckie Austrii rozpo- częło się prześladowanie Żydów i przeciwników narodowego socjalizmu. Drugim członem monarchii habsburskiej były Węgry. Politycy węgierscy w październiku 1918 r. usiłowali ratować się przed rozpadem historycznego terytorium kraju, lecz projekty przez nich formułowane nie były już wystar- czające. W końcu października rozpoczęła się rewolucja. Krótkotrwały rząd hr. Mihaly Karolyiego (1875-1955) proklamował 16 listopada republikę, usiłował też utrzymać się przy władzy, ogłaszając reformy, w tym rolną. Pod naciskiem wydarzeń (m.in. wobec porażek dyplomatycznych) Karolyi ustą- pił, a 21 marca 1919 proklamowano Węgierską Republikę Rad. Okazała się ona jednak tylko kilkumiesięcznym epizodem, gdyż wobec trudności gospo- darczych (zwłaszcza aprowizacyjnych), także tarć wewnętrznych, a wreszcie pod naciskiem zewnętrznym (ofensywy wojsk czechosłowackich i rumuń- skich) władza rad upadła. Rządy jako regent przejął admirał Miklós Horthy (1868-1957) na czele tzw. armii narodowej. Ruch rewolucyjny krwawo stłumiono. Próby powrotu Karola Habsburga na tron węgierski nie powiodły się, wywołując gwałtowne protesty państw sąsiednich; rządy regenta zostały więc utrwalone aż do katastrofy Węgier w wyniku drugiej wojny światowej. Węgry wychodziły z pierwszej wojny w trudnej sytuacji gospodarczej, utraciwszy dużą część swych historycznych posiadłości. Panowała inflacja. Dzięki napływowi kapitału zagranicznego udało się ustabilizować w 1924 r. walutę, a także zainicjować inwestycje, które w drugiej połowie lat dwu- dziestych pozwoliły na ożywienie gospodarcze. W stosunkach wewnętrznych rząd węgierski, na którego czele stał przez kilka lat prawicowy polityk Istvan Bethlen (1874-1947), prowadził politykę ostrożną i z tego powodu był ostro atakowany przez przedstawicieli skrajnej prawicy. W kraju okrojonym terytorialnie, osłabionym wojną, szerzyła się propaganda rewizjonistyczna i rosły siły nurtu faszystowskiego, reprezento- wanego przede wszystkim przez Gyulę Gombosa (1886-1936). Objął on urząd premiera w październiku 1932 r., głosząc program nacjonalistyczny, z elementami demagogii społecznej