... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

Wiemy, ¿e obecnie naukowcy poszukuj¹ genów warunkuj¹cych sk³onnoœci przestêpcze czy homoseksualne. Przekonanie, ¿e wszystko zawarte jest w genach, których program realizuje siê z nieuchronnoœci¹ i pewnoœci¹ programu komputerowego, doskonale pasuje do ju¿ wczeœniej charakteryzowanej atmosfery intelektualnej naszej epoki. Jest to przejawem starej kontrowersji: Natura czy 25 wychowanie (kultura). Problem ten mo¿na by sprowadziæ do pytañ: Czy zostaliœmy uformowani w okreœlony sposób przez biologiê, czy to co nabyliœmy, pozyskaliœmy dziêki nauce? Myœlê, ¿e ta zagadka ma jednak rozwi¹zanie. Sfera genetyczna i doœwiadczenie (uczenie siê) s¹ ze sob¹ œciœle powi¹zane. Doœwiadczenie mo¿e przyczyniæ siê do uaktywnienia lub zahamowania programu genetycznego, ale i samo doœwiadczenie (np. zdolnoœæ do uczenia siê) ma genetyczny komponent. Mo¿na powiedzieæ, ¿e nie istnieje sprzecznoœæ (jak dawniej s¹dzono) miêdzy natur¹ i wychowaniem (kultur¹), lecz raczej miêdzy wychowaniem natury i natur¹ wychowania. Wyra¿a to nieograniczon¹ liczbê rozmaitych czynników, które na nas oddzia³uj¹. Mo¿emy co prawda poznaæ nasz¹ genetyczn¹ naturê, ale uœwiadamiamy sobie, ¿e jej aktualizacja zale¿y w znacznym stopniu od naszych doœwiadczeñ. Sieæ po³¹czeñ-impulsów jest tu tak skomplikowana, ¿e uk³ad „prosty bodziec-prosta reakcja" nie jest mo¿liwy. W tej niezmierzonej pl¹taninie funkcjonuj¹ procesy decyzyjne, tu te¿ rodzi siê wolna wola. Narz¹dy zmys³ów Zró¿nicowanie zmys³ów w œwiecie o¿ywionym jest ogromne. Maj¹ je i roœliny, i zwierzêta. Mikroskopijne jednokomórkowce reaguj¹na otaczaj¹cy œwiat dziêki organellom, podczas gdy wy¿sze zwierzêta obdarzone s¹ organami (narz¹dami) zmys³ów. Bodziec zewnêtrzny wywiera wp³yw na organ i zostaje zamieniony w impuls nerwowy. Ten ostatni zostaje przekazany do mózgu i tam zinterpretowany. Wiele organów zmys³ów dokonuje wstêpnej interpretacji bodŸca. Siatkówka mo¿e odrzuciæ bodŸce linii prostych i k¹tów, a ucho wysokie i niskie czêstotliwoœci. Sygna³y te zostaj¹ zintegrowane przez mózg w jednorodne doœwiadczenie otaczaj¹cego œwiata, odczucie lub impresjê. Co to s¹ zmys³y? Jak funkcjonuj¹ ich narz¹dy? Filozof grecki Arystoteles (384—322 p.n.e) wyró¿ni³ piêæ zmys³ów: s³uch, wzrok, wêch, smak i dotyk. Zapach i smak s¹ dwoma biegunami spektrum tego samego zmys³u powonienia, podczas gdy dotyk ma wiele klas, takich jak odczucie ciœnienia, temperatury i fizycznego kontaktu. Nieprzyjemne wra¿enie odbierane poprzez ten zmys³ to ból. Organy, które wspólnie okreœlaj¹ pozycjê cia³a nosz¹ nazwê propioreceptorów (po³o¿enie tu³owia, koñczyn itd.). W uchu znajduje siê organ kontroluj¹cy ruch i równowagê cia³a. Istniej¹ tak¿e specyficzne struktury wp³ywaj¹ce na zachowanie siê, jak oœrodek g³odu, pragnienia i zmêczenia. 26 S³uch Kiedy mowa o uchu, pierwsze co przychodzi na myœl to jego zewnêtrzna czêœæ. Skórzasta ma³¿owina nosi nazwê muszli i przeznaczona jest do zbierania dŸwiêków i nakierowywania ich do otworu usznego. St¹d prowadzi kana³ s³uchowy d³ugoœci 3 cm. Najwa¿niejsza, odpowiadaj¹ca za jego funkcjonowanie czêœæ ucha, ukryta jest g³êboko, w koœci skroniowej. Ucho œrodkowe wzmacnia dŸwiêk i przekazuje go do ucha wewnêtrznego, gdzie znajduje siê w³aœciwy narz¹d s³uchu i równowagi. Na koñcu kana³u s³uchowego mieœci siê b³ona bêbenkowa - cienka b³ona ³¹cznotkankowa, która drga pod wp³ywem fali dŸwiêkowej. B³ona bêbenkowa nie tylko wy³apuje dŸwiêk, ale zamienia go w formê mechaniczn¹. W b³onie tej znajduje siê jamka g³êbokoœci oko³o 15 mm, która ³¹czy siê z nosogardziel¹ w¹skim kana³em, zwanym tr¹bk¹ Eustachiusza. Nazwa ta pochodzi od odkrywcy tej struktury, w³oskiego anatoma Bartolomeo Eusta-chio (1520-1574). Tr¹bka powstaje z przekszta³cenia otworów skrzelowych, wystêpuj¹cych pocz¹tkowo u embriona ludzkiego (widomy dowód na to, ¿e pochodzimy od organizmów wodnych) i ma za zadanie wyrównywanie ciœnienia powietrza po obu stronach b³ony bêbenkowej. W komorze ucha œrodkowego znajduj¹ siê trzy luŸno powi¹zane ze sob¹ kostki: m³oteczek, kowade³ko i strzemi¹czko. Przekazuj¹ one dŸwiêk do okienka owalnego, czyli do b³ony pokrywaj¹cej otwór w uchu wewnêtrznym, a nastêpnie do œlimaka, spiralnej struktury kostnej, wype³nionej en-dolimf¹. W œlimaku znajduj¹ rzêdy komórek rzêsatych, zakoñczonych w³oskami. Jest to w³aœciwy narz¹d s³uchu, zwany narz¹dem Cortiego, od w³oskiego odkrywcy Bonaventury Cortiego (1729—1813). Pod wp³ywem przekazywanego dŸwiêku w³oski aparatu Cortiego poruszaj¹ siê, powoduj¹c w konsekwencji impulsy nerwowe przekazywane do nerwu s³uchowego. U ka¿dego cz³owieka istnieje inna zdolnoœæ s³yszenia, tzn. ró¿ne osoby mog¹ odbieraæ nieco ró¿ne dŸwiêki. Dolna granica s³yszalnej czêstotliwoœci ci¹g³ego dŸwiêku wynosi oko³o 50 Hz (jest to przydŸwiêk obwodu elektrycznego). Dzieci mog¹ s³yszeæ dŸwiêki o czêstotliwoœci oko³o 20 tys. Hz (niektóre z nich - nawet jeszcze wy¿sze), brzmi¹ce jak wysokie syczenie