... masz przeĹźywaÄ Ĺźycie, a nie je opisywaÄ.
Zarówno ich wiadectwa, jak i te zawarte w glosach, które powinny co wyjaniać, często nastręczajš niemałe trudnoci. Oto na przykład nazwa Lyonu: Lugdunum lub Lugudunum oraz wielu innych miejscowoci na obszarze celtyckim, poczynajšc od Saint-Bertrand-de--Comminges u podnóża Pirenejów: Lugdunum Convenarum, kończšc na Lejdzie w Holandii: Lugdunum Batavorum. Drugi człony -dunum jest jednym z najczęciej spotykanych komponentów toponimii celtyckiej. Według wielu wiadectw starożytnych oznacza wzgórze, wzniesienie. Zarówno położenie Fourvieres, gdzie wznosiła się stolica Galii rzymskiej, jak i Saint-Bernard-de-Comminges można rzeczywicie okrelić jako dunurn". Ale jak rozumieć należy pierwszy człon - Ługi Znamy celtyckiego boga o imieniu Ług; Lugudunum byłoby zatem Wzgórzem Luga". Z drugiej strony jeden ze starożytnych tekstów informuje, iż po galijsku lougos oznaczało kruka. Pewien fragment wazy galloromańskiej istotnie przedstawia bóstwo opiekuńcze Końskiej kolonii jako efeba majšcego u swych stóp kruka. Wiadomo, że kruk był dla Galów ptakiem więtym. Być może identyfikowany był w pewien sposób z bogiem Ługiem, chyba że zachodzi tu zniekształcenie etymologii ludowej. Niepewnoć wzmaga jeszcze inna informacja, pochodzšca z króciutkiego glosarium celtyckiego odnalezionego w rękopisie w Wiedniu i znanego pod nazwiskiem jego odkrywcy, Endlichera. Glosarium to zawiera następujšce wyjanienie: Lugduno: desiderato Monte, góra nieodżałowana" czy może upragniona", co znaczy właciwie to samo. Inny znów tekst. Vie de saint Germain (Żywot więtego Hermana) podaje: Lugdunum id est lucidus mons: Clair-mont (Jasna Góra) i rzeczywicie lug może oznaczać to samo co łacińskie lux - wiatło. Które więc wybrać sporód tylu starożytnych wyjanień? Salomon Reinach opowiadał się za Lugdunum jako Clermont, upatrujšc w glosie z leksykonu Endlichera wyniku pomieszania słów greckich photeinos: lucidus - jasny i potheinos: desideratus, oraz odnotowujšc, że Potheinos było to imię biskupa-męczennika z Lyonu, więtego Potina. Czy nie należałoby jednak przejć do porzšdku nad wszystkimi wskazówkami pochodzšcymi ze starożytnoci i wybrać etymologię pozbawionš odniesień do niej, a zwišzanš z imieniem boga Luga? 210 Język Galów - literatura celtycka Niewiele jest zresztš elementów słownictwa dostępnego nam z tych ródeł: kilka nazw rolin i zwierzšt, nazwy niektórych częci ciała - nazwy, które często przeszły do jeżyka francuskiego: becco - franc bęc (dziób); gamba - franc. jambe (noga); przezwiska, jak łacińskie Galba, które według Swetoniusza miało być słowem galijskim znaczšcym: tłusty. Słowo to w rzeczywistoci zawiera ten sam rdzeń co niemieckie Kalb, cielę. Znamy jeszcze nazwy pojazdów: reda - wóz dwukołowy, petorritum - wóz czterokołowy, z czego można wysnuć: petor = quatre (cztery) = łacińskie quattuor: nazwy przedmiotów codziennego użytku, jak brocus - franc. broc (konew); nazwy miar: arepennis - franc. arpent (morga), leuga - franc. lieue (mila); nazwy instrumentów muzycznych: carnyx - franc. trompe (róg), chrotta - franc. rotę itp. Jeli chodzi o czasowniki to pewnoć mamy jedynie co do dwóch: cambiare - franc. changer (zmieniać), co Glosarium Endlichera tłumaczy rem pro re dare, oraz tannare - franc. tanner (garbować) (we współczesnym bretońskim tanne - dšb, por. niem. Tanne - jodła). Te wskazówki nie wystarczajš nawet do całkowitego zrozumienia choćby tych 60 zgromadzonych inskrypcji galijskich, nawet najkrótszych. Cenny tezaurus staroceltycki zawdzięczamy niemieckiemu uczonemu Holderowi -Alt-Celtischer Sprachschatz (Skarby języka staroceltyckiego). Ukazywał się od 1891 do 1914 roku, zawiera ponad 30 tysięcy słów, w większoci imion własnych, z których zresztš liczne niekoniecznie sš celtyckie. Niemniej jest on niezmiernie przydatny. Georges Dottin umiecił na końcu swego traktatu La langue gauloise (Język galijski; Paris, Klincksieck 1920) niewielki leksykon, a suplement do niego, wraz ze wieżš bliografiš, został opublikowany przez L. Weisgerbera w 20