... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

Na temat przes�anek powstania obowi�zku osoby zobowi�zanej w dalszej kolejno�ci por. Nb. 339-353. � 35. Przes�anki i tre�� obowi�zku alimentacyjnego I. Przes�anki powstania roszczenia 339 Wcze�niej ju� odr�niono stosunek alimentacyjny mi�dzy uprawnionym i obowi�zanym od roszczenia o wykonanie obowi�zku alimentacyjnego. Ten�e obowi�zek pojawia si� dopiero w przypadku zaistnienia okre�lonych w ustawie przes�anek po stronie uprawnionego i po stronie zobowi�zanego. W celu uzyskania �wiadcze� alimentacyjnych uprawnionemu jako wierzycielowi przys�uguje roszczenie, kt�re jest korelatem obowi�zku d�u�nika. Najbardziej trafne wydaje si� wi�c m�wienie o przes�ankach powstania roszczenia o alimenty. Najpierw trzeba jednak zaznaczy�, �e w KRO przes�anki te ukszta�towano niejednolicie w zale�no�ci od rodzaju stosunku rodzinnego, a nawet r�nie mi�dzy krewnymi. 1. Przes�anki podstawowe wszystkich roszcze� 340 Nale�y do nich stan potrzeby po stronie uprawnionego wierzyciela alimentacyjnego oraz mo�liwo�ci zarobkowe i maj�tkowe dostarczenia aliment�w przez d�u�nika (art. 135 � 1 KRO). a) Stan potrzeby - niedostatek Stan potrzeby oznacza sytuacj�, w kt�rej uprawniony nie jest w stanie utrzyma� si� samodzielnie (w�asnymi si�ami), a dok�adniej - zaspokoi� swoich usprawiedliwionych potrzeb. W takiej sytuacji mog� znale�� si� zar�wno ma�oletnie dzieci, jak i osoby doros�e. W art. 133 � 2 KRO stwierdzono jednak, �e poza obowi�zkiem rodzic�w wzgl�dem niesamodzielnego dziecka uprawnionym do alimentacji jest tylko ten, kto znajduje si� w niedostatku. Wydaje si� zatem, �e ustalenie niedostatku ma na celu doprecyzowanie przes�anki stanu potrzeby (usprawiedliwionych potrzeb), a nie jest przes�ank� samoistn�. 341 Poj�cie niedostatku nie jest �atwe do okre�lenia, poniewa� jego zakres zale�y od wielu czynnik�w, a w szczeg�lno�ci od og�lnego poziomu �ycia w da- Nb. 339-341 I J5. Przestanki i tre�� obowi�zku alimentacyjnego 265 nym spo�ecze�stwie oraz od cech osobistych samego uprawnionego. Usprawiedliwione potrzeby materialne i niematerialne oznaczaj� takie potrzeby cz�owieka, kt�rych zaspokojenie zapewnia godziw� egzystencj�, a nie tylko samo biologiczne prze�ycie. Potrzeby ka�dego cz�owieka kszta�tuj� si� inaczej i zale�� od wieku, stanu zdrowia, pozycji spo�ecznej, dotychczasowej stopy �yciowej itd. Chodzi jednak o tak� sytuacj�, w kt�rej uprawniony nie mo�e w�asnymi si�ami i z w�asnych �rodk�w zaspokoi� swych usprawiedliwionych potrzeb (Wytyczne SN z 1987 r.1). Wydaje si�, �e analizowanie poj�cia niedostatku tylko na p�aszczy�nie dogmatyczno-prawnej jest bezu�yteczne. Stan niedostatku maj�cy konotacje ekonomiczne nale�y ocenia� r�wnie� na p�aszczy�nie ekonomiki konsumpcji, jej modeli, a zw�aszcza z uwzgl�dnieniem bada� nad minimum socjalnym2. Takie podej�cie u�atwi obiektywizacj� ocen niedostatku przy rozstrzyganiu spraw alimentacyjnych. Roszczenie o alimenty powstaje w przypadku, gdy uprawniony nie jest w stanie w�asnymi si�ami zaspokoi� swoich usprawiedliwionych potrzeb. Chodzi bowiem o to, �e ka�dy cz�owiek powinien stara� si� zaspokoi� swoje potrzeby z w�asnych dochod�w i wykorzysta� ku temu w�asne kwalifikacje i mo�liwo�ci zarobkowo-maj�tkowe. Dotyczy to zw�aszcza dochod�w z pracy i powi�zanych z ni� �wiadcze� z ubezpieczenia i zaopatrzenia spo�ecznego, jak r�wnie� renty oparte na tytule cywilnoprawnym, np. renty z art. 444, 446, 4461, 903-907 KC, �rodki utrzymania z tytu�u do�ywocia, u�ytkowania, dochody z lokaty kapita�u, dochody z maj�tku nieruchomego itd. Przy ocenie, czy uprawniony mo�e zaspokoi� swoje potrzeby w�asnymi si�ami, nale�y bra� pod uwag� nie rzeczywiste zarobki, lecz te, jakie wed�ug swych si� i zdolno�ci m�g�by uzyskiwa�. KRO nie rozstrzyga spornej kwestii, czy uprawniony do alimentacji powinien utrzyma� si� z dochodu uzyskanego z wyzbycia si� samej substancji maj�tku. W nauce i judykaturze przewa�a jednak rozs�dne i kompromisowe stanowisko, wed�ug kt�rego sprzeda� przedmiot�w maj�tkowych mo�e dotyczy� tylko przedmiot�w luksusowych, a nie przedmiot�w s�u��cych do zaspokojenia jego w�asnych potrzeb bytowych (mieszkanie, dom, garderoba, szczeg�lne pami�tki rodzinne) lub przynosz�cych doch�d (warsztat pracy, nieruchomo�� rolna). 1 Uchw. Pe�nego Sk�adu Izby Cywilnej SN z 16.12.1987 r. (OSNCP 1988, poz. 42). T. Smyczy�ski, Poj�cie i metody pomiaru niedostatku jako przes�anki obowi�zku alimentacyjnego, PiP z. 12/1982, s. 75; L. Ziemkowski, Poziom �ycia, metody mierzenia i oceny, Warszawa 1979, s. 16. Nb. 341 266 Rozdzia� IX. Obowi�zek alimentacyjny b) Mo�liwo�� wykonania 342 Obowi�zek alimentacyjny okre�lonej osoby powstaje wtedy, gdy zobowi�zany jest w stanie go wykona�, tzn. ma ku temu mo�liwo�ci zarobkowe lub maj�tkowe. Chodzi wi�c nie o rzeczywi�cie uzyskiwane zarobki lub dochody, lecz o takie, jakie uzyskiwa�by, gdyby do�o�y� nale�ytej staranno�ci i przestrzega� zasad prawid�owej gospodarki (art. 135 � 1 infine). Celem tego unormowania jest ochrona uprawnionego do aliment�w w przypadku unikania przez zobowi�zanego pracy zarobkowej dla uchylenia si� od wykonania obowi�zku alimentacyjnego. Wydaje si�, �e poj�cie mo�liwo�ci zarobkowych nale�y ocenia� r�wnie� z uwzgl�dnieniem si� zobowi�zanego (w tym i zdrowia), kt�re wyznaczaj� stopie� wykorzystania jego kwalifikacji i poszukiwania pracy poza miejscem zamieszkania, podj�cia innej pracy itd. 343 Sporna jest kwestia, czy przy ocenie mo�liwo�ci zarobkowo-maj�tkowych uwzgl�dni� nale�y r�wnie� substancj� maj�tku zobowi�zanego, tj. czy dla wykonania obowi�zku alimentacyjnego powinien on wyzby� si� poszczeg�lnych przedmiot�w maj�tkowych. Dominuje obecnie rozs�dne stanowisko, wed�ug kt�rego, podobnie jak w odniesieniu do uprawnionego, ochronie podlega substancja maj�tku daj�cego zobowi�zanemu �rodki utrzymania, np. warsztat pracy, dom mieszkalny. Przede wszystkim zaleca si� dostosowa� ocen� do okoliczno�ci sprawy1. S�dz�, �e trzeba przy tym mie� na uwadze rodzaj i liczb� przedmiot�w, przewidywany doch�d z ich sprzeda�y, a tak�e blisko�� stosunku rodzinnego mi�dzy stronami. Jednak�e w pewnych okoliczno�ciach wyzbycie si� maj�tku, np. gospodarstwa rolnego przez starszego rolnika, by�oby usprawiedliwione, je�eli w ten spos�b naby�by prawo do emerytury lub renty rolniczej. 2. Przes�anki w odniesieniu do niesamodzielnego dziecka 344 W por�wnaniu z og�lnymi przes�ankami powstania roszczenia alimentacyjnego mi�dzy krewnymi, roszczenie dziecka przeciwko rodzicom nie jest uzale�nione od tego, czy dziecko jest w niedostatku (art. 133 � 2 KRO). Jak ju� wcze�niej wspomniano, poj�cie niedostatku raczej doprecyzowuje przes�ank� stanu potrzeby ni� jest samodzieln� przes�ank� powstania roszczenia