... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Na sesji Rady RWPG w Moskwie w dniach 6-7 czerwca 1962 r. przyjęto zasadę "międzynarodowego socjalistycznego podziału pracy", która oznaczała odejście od lansowanego dotąd autarkicznego rozwijania przez każdy z krajów wszystkich gałęzi przemysłu, z położeniem szczególnego nacisku na przemysł ciężki. Mimo jednak podejmowania szeregu wspólnych inwestycji nie udało się osiągnąć ostatecznej integracji ekonomicznej krajów członkowskich, m.in. z powodu braku waluty wymienialnej. Rubel transferowy (służący wyłącznie do ustalania relacji wymiany odgórnie narzuconego kontyngentu towarów) nie spełnił tej roli. Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej według statutowych ustaleń miała być sprawnie działającą instytucją powołaną do współpracy pomiędzy krajami członkowskimi, ukierunkowaną na zwiększanie tempa rozwoju gospodarczego. W rzeczywistości, w miarę upływu czasu, stawała się swoistą machiną biurokratyczną o bardzo niejasnych niekiedy zasadach wymiany gospodarczej. Była jednak przede wszystkim wygodnym dla Moskwy narzędziem podtrzymywania wpływów na obszarze Europy Srodkowo-Wschodniej. 5. USA i Europa Zachodnia Doktryna Trumana Rozszerzanie wpływów Moskwy i sowietyzacja państw Europy Wschodniej dokonywana po II wojnie światowej w atmosferze terroru, zastraszania i wymuszonej akceptacji postrzegane były przez instytucje rządowe i opinię publiczną USA jako jawne naruszanie jałtańskiej Deklaracji o Wyzwolonej Europie. Jednakże obok wyrażenia niezadowolenia i dezaprobaty administracja amerykańska nie podjęła w latach 1945-1947 żadnych działań w celu powstrzymania radzieckiej ekspansji i odwrócenia biegu wydarzeń w tej części kontynentu. Polityka zagraniczna USA od początku 1947 r. nacechowana była wyraźną dwutorowością. Dyplomacja amerykańska, skoncentrowana na likwidacji skutków wojny, kierowała się zarówno niechęcią do nadmiernego zaostrzania konfliktu z ZSRR, jak i gotowością, zwłaszcza na forum Rady Ministrów Spraw Zagranicznych, do podtrzymania współpracy z niedawnym sojusznikiem. Jednocześnie Stany Zjednoczone w miarę rozpoznawania rzeczywistych celów radzieckiej polityki zagranicznej rezygnowały z uniwersalistycznych koncepcji Roosevelta z okresu II wojny światowej i przechodziły do koncepcji uznania stref wpływów. W związku z tym liczne ekspertyzy, raporty i memoriały, tworzone w tamtym okresie przez administrację Trumana, charakteryzowały się wyraźną ambiwalencją. O ile - na przykład - w memoriale Departamentu Stanu z kwietnia 1946 r. oraz w raporcie Ciarka Clifforda z września 1946 r. postulowano jeszcze gotowość do 104 Likwidacja skutków wojny i początki konfliktu Wschód-Zachód 1945-1949 współpracy z ZSRR, zalecając równocześnie opór wobec radzieckiej ekspansji, o tyle opinie Georga F. Kennana, radcy ambasady amerykańskiej w ZSRR i eksperta do spraw radzieckich, wyraźnie odzwierciedlały już myślenie w kategoriach stref wpływów. Swoje poglądy na temat radzieckiej polityki zagranicznej Kennan wyłożył w depeszy, zwanej później długim telegramem (13 stron), wysłanej w lutym 1946 r. z Moskwy do Waszyngtonu. Zalecał on przystąpienie do działań, których celem byłoby powstrzymywanie komunizmu i radzieckiej ekspansji za pomocą środków politycznych, gospodarczych i militarnych. Opinie Kennana - zaprezentowane publicznie dopiero w połowie 1947 r. na łamach czasopisma "Foreign Affairs" - stworzyły podwaliny dla oficjalnej doktryny politycznej USA, zwanej doktryną powstrzymywania. Obowiązywała ona w amerykańskiej polityce zagranicznej do 1953 r. i ustanowiła swego rodzaju fundament dla doktryny Trumana i planu Marshalla. Amerykańska polityka ustępstw wobec Moskwy, tak wyraźna w latach 1945-1947 w odniesieniu do Europy Wschodniej, nie była kontynuowana w stosunku do tych dążeń ZSRR, których celem było rozszerzenie jego strefy wpływów w innych rejonach świata. Odnosiło się to w pierwszej kolejności do radzieckiej polityki zagranicznej wobec Turcji, Grecji i Iranu, usytuowanych na obszarach ważnych zarówno strategicznie, jak i ekonomicznie. Poprzez Turcję, cieśniny czarnomorskie i Grecję droga ewentualnej ekspansji prowadziła naturalną koleją rzeczy do Morza Śródziemnego, Europy Południowej, a nawet Afryki. Natomiast Iran otwierał drogę na Środkowy Wschód, do Zatoki Perskiej i Oceanu Indyjskiego. Kusił ponadto niezwykle bogatymi złożami ropy naftowej. Zgodnie z postanowieniami traktatu zawartego z Iranem 19 stycznia 1942 r. wojska radzieckie i brytyjskie miały opuścić jego terytorium w sześć miesięcy po zakończeniu działań wojennych. Jednak Moskwa - w odróżnieniu od Londynu - nie dotrzymała terminu ewakuacji, przypadającego na 2 marca 1946 r. W tej sytuacji Stany Zjednoczone i Wielka Brytania podjęły działania i naciski dyplomatyczne m.in. na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ, w wyniku których udało się nakłonić ZSRR do wycofania wiosną 1946 r. jego oddziałów wojskowych z północnego Iranu. Ułatwiło to irańskiemu USA l Europa Zachodnia 105 rządowi centralnemu militarną interwencję w północnej prowincji kraju - Azerbejdżanie (grudzień 1946 r.), obalenie miejscowego proradzieckiego rządu autonomicznego oraz późniejsze wycofanie się z porozumienia przyznającego ZSRR na pięćdziesiąt lat znacznych koncesji w eksploatacji irańskiej ropy naftowej. Jeszcze w marcu 1945 r. Moskwa wypowiedziała radziecko-turecki układ o przyjaźni z 1925 r