... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Należy znaleźć sposoby, za pomocą których dziecko niewidome będzie mogło poznawać świat gruntownie, a jednocześnie nie naruszać przyjętych, społecznych norm zachowania. Transformacja bodźców wzrokowych. Oprócz zadań, jakie stają przed wychowawcą w związku z zaleceniami, by osoba niewidoma docierała do tych danych w swym otoczeniu, które do niej nie dochodzą, a z drugiej strony, by w większym stopniu wykorzystywała te dane, które do niej dopływają, wyłania się jeszcze trzecie zadanie, które można sformułować następująco: przekształcaj na użyteczną formę, te bodź- 325 ce wzrokowe, które są niezbędne, lecz pozostają nieużyteczne ze wzglądu na swą uboczną formą. Odnosi się to, oczywiście, przede wszystkim do Braille'a, a także do innych dotykowo-kinestetycznych form przedstawiania map, wykresów, globusów, wzorów matematycznych itp. Niewiele rzeczy kojarzy się ludziom tak ściśle ze ślepotą jak alfabet Braille'a - może tylko pies-przewodnik. Alfabet Braille'a stanowi bezpośrednią transformację słowa pisanego (drukowanego) na druk wytłaczany. Nie jest to pod względem lingwistycznym język całkowicie inny, tak jak np. mowa migowa głuchych, lecz stanowi raczej równoważną formę tego samego języka, podobnie jak alfabet palcowy głuchych. Historia wprowadzenia Standardowego Angielskiego Systemu Brail-le'a, chociaż nie wiąże się bezpośrednio z obecnie stosowanym programem nauczania dzieci niewidomych, jest bardzo interesująca (Irwin, 1955). Niewiele osób wie, że w ciągu okresu życia wielu spośród dorosłych osób niewidomych stosowało aż 6 różnych form druku wytłaczanego, a obecny Standardowy Angielski System Braille'a przyjęto dopiero w roku 1932. Amerykański Dom Poligraficzny dla Niewidomych dopiero od 1950 r. zaczął stosować na szerszą skalę Standardowy System Angielski Braille'a II stopnia. Zdaniem Irwina, wskutek tych ciągłych zmian całe pokolenie osób niewidomych słabo czyta pismo Braille'a. Wśród ludzi widzących wystąpiła powszechna konsternacja na wieść o wprowadzeniu w Alfabecie Nauczania Początkowego (Initial Teaching Alphabet - ITA) pewnych stosunkowo drobnych zmian w ortografii. Można sobie wyobrazić, jaką reakcję wywołałoby wprowadzenie 6 kolejnych i to znacznie poważniejszych zmian. Z tego punktu widzenia zadanie dziecka niewidomego, które przed kilkoma laty zapoznawało się z systemem Braille'a I stopnia (czytanie każdego słowa litera po literze), następnie opanowywało stopień 1,5 (zawierający pewne skróty) i wreszcie stopień II (z wieloma skrótami), było prawie ponad jego siły. Trzeba jeszcze wziąć pod uwagę, że 1) posługując się alfabetem Braille'a przy pisaniu za pomocą tabliczki i rylca dzieci niewidome muszą pisać od strony prawej ku lewej, a jednocześnie 2) alfabet Braille'a czyta się od strony lewej do prawej, 3) od klasy IV wprowadza się pisanie na maszynie (aby ułatwić porozumiewanie się ze światem osób widzących), przy którym dzieci od nowa muszą uczyć się pisać litera po literze, tak jak przy stopniu I Braille'a. Obecnie zaczynamy doceniać trudność tych zadań i w związku z tym rzeczą godną zastanowienia jest to, że opóźnienie w postępach szkolnych u dzieci niewidomych wynosi nie więcej niż l do 2 lat. Czytanie pisma Braille'a w porównaniu z czytaniem pisma drukowanego jest przede wszystkim powolniejsze i przez ćwiczenie można uzyskać jedynie 1/4 do 1/3 szybkości, z jaką się czyta druk. Osoby dobrze czytające Braille'a posługują się lekkimi dotknięciami o stosunkowo równej sile nacisku, czytają za pomocą dwóch pierwszych palców obu rąk, 326 \ Podstawowym znakiem Braille'a jest sześciopunkt. Punkty są ponumerowane i ułożone w następujący sposób: 1