... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Abert); - fenomenologiczna - widząc tę zależność w dwojaki sposób: 1 cntralnie (punktem wyjścia jest słowo, a muzyka je intensyfikuje) lub po-I.unie (słowo i dźwięk jako elementy przeciwstawne, ulegające w muzyce topieniu) (H. Mersmann); - strukturalistyczna- związana ze współczesną 11 ngwistyką (wychodzi od analizy określeń związku muzyki ze słowem, jak iclacja", „stosunek", „przyległość", „wzajemne dopełnienie", „komple-niontarność", „współzależność", „korelacja") (M. Bristiger)12. Interesującą ilustracją dyskusji nad teoriami na temat relacji między muzyką a słowem były audycje muzyczne (słuchowiska) jako tekst słowno-d/więkowy. Miały one duże znaczenie dla popularyzacji muzyki, mając wyraźnie sformułowany cel wychowawczy, jakim było umuzykalnienie szerszych kręgów społecznych. Audycje muzyczne nie posiadają „publiczności" (jak koncerty), lecz uczestników, od których oczekuje się aktywności13. Słuchowisko radiowe przedstawia świat w aspekcie jego słyszalności i podobnie jak film bezdźwiękowy przedstawiał świat w aspekcie jego wi- ¦ i/ialności). Słysząc najrozmaitsze dźwięki, szmery itp., odbiorca słyszy ,im dany przedmiot, np. nadjeżdżający pociąg. Warstwa znaczeń wypo-a icdzi swym sensem wyznacza jednak nie tylko świat przedstawiony, lecz i«iwnież wyglądy tego świata (podobnie jak to ma miejsce w utworze lite-i .ickim). Oparty na słowie mówionym i muzyce dramat mikrofonowy przed- ¦ lawia wewnętrzne przeżycia i emocje, pozwala odtwarzać psychologiczne portrety postaci. Działa jednak na odbiorcę nie „od zewnątrz" (jak w te- 1' Za: M. Bristiger, Związki muzyki ze słowem..., dz. cyt., s. 20. '¦' Por. H. Abert, WortundTon in der Musik des 18. Jahrhunderts,vt: Gesammelte Schri-tlin und Vortrage, red. F. Blume, Halle/Saale 1929, s. 173 - 231; H. Mersmann, Angewand-u- Musikdsthetik, Berlin 1926; M. Bristiger, Związki muzyki ze słowem..., dz. cyt. " Por. J. W. Reiss, Podręczna encyklopedia muzyki, Kraków 1949, s. 27 - 28. atrze), lecz „od wewnątrz" (rozbudzaj;|c wyobraźnię słuchowy i skupiając uwagę na treści słów). Odbiorowi słuchowemu towarzyszy obraz wewnętrzny, który jednak nie jest konieczny, gdyż radio pozwala „widzieć uchem". Stąd audycje radiowe zostały nazwane „teatrem wyobraźni"14. Inni teoretycy słuchowiska kładli większy nacisk na rolę dźwięku. Audycja była formą wyrazu dla uchwycenia „słyszalności" świata. Istotnym tworzywem są dla niej dźwięki otaczającej rzeczywistości (dzięki którym można odkrywać nie znane lub nie dostrzegane piękno świata), a nie literatura. Sztuka foniczna jest głównie dla nadsłuchowców, dając chwile „radosnej ślepoty"15. Audycja zaś jest przejawem sztuki fonograficznej, „sztuką rejestrowania i utrwalania dźwięków artystycznego pochodzenia, wytworzonych w procesie wykonawstwa muzyki lub w procesie recytacji literackiej"16. Przykładem innych form sztuki, w których spotykają się muzyka i słowo mogą być: - dramaty liturgiczne - „misteria" lub „miracles", rozwijane poza oficjalną liturgią Kościoła, a czerpiące treści z Ewangelii, Tradycji, żywotów i legend o świętych; często przybierały formę tzw. dialogów z muzyką17; - modlitwy, np. psalmy (recytowane śpiewnie) lub mantry (dobierane zgodnie z prawami drgań i proporcji akustycznych rządzących ciałem poszczególnych ludzi, a zmierzających do dotarcia do pradźwięku znanego w mitologii hinduistycznej jako „Nada", który był grany przez bóstwo Brah-ma - stwórcę świata, na jego cymbałach, przez co powstał kosmos)18; -melorecytacje - melodeklamacje, sposób wykonywania utworów literackich, głównie w starożytności i średniowieczu, używane później np. w operze, widowiskach teatralnych, dramacie muzycznym19; - intermedia - po- 14 Zob. W. Hulewicz, Teatr Wyobraźni, Warszawa 1935; L. Blaustein, O percepcji słuchowiska radiowego, Warszawa 1938; J. Mayen, Radio a literatura, Warszawa 1965; M. Kaziów, O dziele radiowym, Wrocław 1973; Z. Kopalko, Reżyser o słuchowisku radiowym, Ośrodek Badania Opinii Publicznej Polskiego Radia, Warszawa 1966. 15 Por. T. Szulc, Artystyczne idee radiowe i ich geneza, Warszawa 1938; Z. Kosidowski, Artystyczne słuchowisko radiowe, Poznań 1928; A. Bohdziewicz, Przyszłość słuchowiska radiowego, Pion, 1935, nr 15, s. 12 - 18. 16 K. Dobrzyński, Fonografika. Estetyka i pedagogika, Wrocław 1969, s. 21. Por. A. B. Stępień, Propedeutyka estetyki, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1986, s. 98 - 100; S. Bardijewska, Słuchowisko jako tekst słowno-dżwiękowy, w: Nowe media w komunikacji społecznej wXXwieku..., dz. cyt, s. 109 - 140. 17 Por. J. W. Reiss, Podręczna encyklopedia muzyki..., dz. cyt., s. 138 - 139. 18 Por. D. Bieńkowska, Odwołanie do Księgi Psalmów w tekstach kaznodziejskich ks. Jakuba Wujka, Od Biblii Wujka do współczesnego języka religijnego, pod red. Z. Adamka i S. Koziary, Biblos, Tarnów 1999, s. 15 - 21; P. M. Hampel, Przez muzykę do samego siebie, przeł. P. Maculewicz, Wydawnictwo Sartorius, Wrocław 1995, s. 149 - 163. 19 Por. A. B. Stępień, Propedeutyka estetyki..., dz. cyt., s. 79 - 83. 343 ¦z.ja dźwiękowa (z wykorzystaniem urządzeń technologicznych lub zaangażowaniem odbiorców), hórspiel (niem. „słuchowisko radiowe"; akustyczni' dzieła literackie, dla których medium stało się radio) i twórczość oparta na nowych funkcjach sztuki dźwiękowej (jak np