... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

Wyjazd cara by� wi�c bardzo zr�cznym posuni�ciem politycznym. Iwan bowiem nie tylko zaatakowa� bojar�w, lecz r�wnocze�nie uczyni� przyjazny gest wobec ni�szych warstw spo�ecze�stwa, przeci�gaj�c je na sw� stron� i podburzaj�c przeciw mo�nym. Wkr�tce potem zacz�y si� wyst�pienia przeciw bojarom, kt�rzy pod naciskiem antyfeudalnego wrzenia zdecydowali si� wys�a� deputacj� do Aleksandrowskiej S�obody. A to ju� oznacza�o kl�sk�. Zdaj�c sobie spraw� z tego, �e bojarstwo znalaz�o si� w trudnej sytuacji, car podyktowa� jego przedstawicielom swoje warunki. Zgodzi� si� wr�ci� do stolicy, ale za��da� przede wszystkim surowego ukarania zdrajc�w, na deputatach bojarskich wym�g� za� zgod� na podzia� ziemi w pa�stwie na dwie zasadnicze cz�ci - ziemszczyzn� i opricznin�. Ziemszczyzna podlega�a dumie bojarskiej, opricznina wy��cznie carowi. Opricznina (od s�owa opricznyj - osobny, oddzielny, wyodr�bniony, termin znany w prawie ruskim ju� od Xiii w.) oznacza�a wi�c przede wszystkim specjaln� organizacj� dworu carskiego, opart� na wydzielonej ziemi i gwardii wojskowej, sk�adaj�cej si� pocz�tkowo z tysi�ca ludzi, bezwzgl�dnie oddanych swemu monarsze i stanowi�cych osobist� ochron� cara. To pierwotne poj�cie opriczniny uleg�o jednak rych�o znacznemu rozszerzeniu. Dzi�, z perspektywy historycznej, rozumiemy opricznin� jako specjalny system polityki, b�d�cej wyrazem interes�w przede wszystkim samodzier�awia carskiego, a tak�e dworia�stwa. Polityka ta oparta by�a na organizacji obowi�zanego do s�u�by wojskowej i osiad�ego na pomiestiach dworia�stwa, na specjalnej organizacji terytorium pa�stwowego i najwy�szej w�adzy, na specjalnej wreszcie organizacji ca�ego aparatu pa�stwowego i w og�le systemu rz�dzenia. Zadaniem rz�d�w tego nowego typu by�o przede wszystkim ostateczne rozprawienie si� z bojarstwem, uj�cie w ostateczne formy prawne podda�stwa ch�op�w, likwidacja cho�opstwa. W okresie rz�d�w opriczniny (1562-1572�) do jej obszar�w w��czono stopniowo ziemi� w centrum i na p�nocy kraju, likwiduj�c tam wotczyny i ruguj�c z nich bojar�w. Ziemie bojarskie przechodzi�y we w�adanie opricznik�w, tj. cz�onk�w specjalnej gwardii, kt�rych wi�kszo�� rekrutowa�a si� spo�r�d dworian. Opricznina mia�a w�asne urz�dy (dum�, prikazy, skarb) analogiczne do pa�stwowych. Likwidacja wotczyn bojarskich przez �lepo oddanych carowi opricznik�w po��czona by�a z bezwzgl�dnym, rzadko spotykanym okrucie�stwem. Mordowano nie tylko bojar�w, ale i ich s�ugi, ch�op�w i cho�op�w. Obok ludzi winnych zdrady czy stoj�cych w opozycji wobec cara gin�li ludzie najzupe�niej niewinni, opricznina by�a synonimem krwawego terroru. Dla pe�nego obrazu opriczniny musimy zdawa� sobie spraw� z cech osobistych jednostki o sadystycznych i zbrodniczych sk�onno�ciach, jak� by� car Iwan. Zg�adzi� on w�asnor�cznie swego syna Iwana, znajdowa� przyjemno�� w osobistym torturowaniu ludzi. Okrucie�stwo, jeszcze �redniowieczne, znamionuje ca�� t� epok� w Europie, Iwan Gro�ny wybi� si� jednak w tej dziedzinie ponad wszystkich wsp�czesnych. Szczytowym przejawem terroru opriczniny by�a karna ekspedycja cara przeciwko Nowogrodowi Wielkiemu, oskar�onemu o zdrad� kraju (porozumiewanie si� z Litwinami) i spisek przeciw carowi. Przyw�dca spisku bojarzyn I. P. Czeladin zosta� stracony, a car na czele opricznik�w wyprawi� si� przeciw Nowogrodowi (I 1570�), rozgromiwszy po drodze Twer. Udzia� mieszka�c�w Nowogrodu w spisku nie jest bynajmniej rzecz� pewn�. Iwan Gro�ny i opricznicy zaj�li miasto na okres pi�ciu tygodni, w ci�gu kt�rych dzia�y si� dantejskie sceny. Ludno�� mordowano bez wzgl�du na p�e� i wiek, topi�c w lodowatych wodach rzeki Wo�chow. Wed�ug wsp�czesnej kroniki miasta gin�o codziennie w�r�d wyrafinowanych m�k ok. 1000 ludzi, co dawa�oby og�ln� liczb� prawie 30 tys. zamordowanych. �r�d�a nie s� tu jednak zgodne, liczby podane w nich wahaj� si� od 18 do 60 tys. ofiar terroru