... masz przeĹźywaÄ Ĺźycie, a nie je opisywaÄ.
Pierwsze z nich to ewangeliczny protestantyzm. W okresie wczeniejszym szerzenie jego zasad w Ameryce Łacińskiej było nielegalne, w następstwie konkordatów zawartych przez państwa tego rejonu z Kociolem katolickim, lub obowišzujšcych w nich systemów prawnych gwarantujšcych katolicyzmowi status wyzna- nia uprzywilejowanego. Zniesienie tych przeszkód doprowadziło do zakrojonych na szerokš skalę działań misjonarskich, podejmo- wanych przez rozmaite ugrupowania protestanckie, z reguły kiero- wane i finansowane ze Stanów Zjednoczonych, gdzie ewange- licyzm, korzystajšc szeroko z telewizji, radia i programów telewizji kablowej, poczynił w latach szećdziesištych, siedemdziesištych i osiemdziesištych imponujšce postępy, doprowadzajšc do powsta- nia czego, co potocznie okrela się mianem "moralnej większoci". Działania te na kontynencie latynoamerykańskim, zwłaszcza w Meksyku, krajach Ameryki rodkowej, Kolumb, Brazylii i Wene- zueli, przyniosły wymierny sukces, a pod koniec lat osiemdziesiš- tych działało już tam nowe pokolenie wyszkolonych latynoame- rykańskich ewangelizatorów. Odpowiedziš ze strony katolicyzmu było nasilenie się, wedle wszelkiego prawdopódobieństwa powstałej spontanicznie, formy manifestacji uczuć religijnych (w istocie nie różnišcej się zasadniczo od ewangelicznego protestantyzmu) zna- nej pod nazwš religiosidadp#p##< - apo#ty<#nej, antyintelektualnej, spontanicznej, dewocyjnej, żarliwej i wywierajšcej silne wrażenie na biedocie. O ile jednak fundamentalizm protestancki podkrela znaczenie Bibl, dla fundamentalizmu katolickiego charakterys- tyczne sš: kult więtych (często nie uznanych oficjalnie więtych lokalnych), relikwii i sanktuariów. Jan Paweł II udzielił temu ruchowi poparcia w styczniu 1979 c., gdy z całš mocš nalegał na złożenie wizyty w sanktuarium Matki Boskiej z Guadelupy i powierzył naród meksykański opiece tej indiańskiej Madonny. Owe formy kultu ludowego były często he- terodoksyjnymi amalgamatami chrzecijaństwa i wierzeń pogańs- kich. Pielęgnowano je po wsiach, stamtšd za zabierali je do miast-molochów chłopi, by szukać w nich ochrony przed wielko- miejskim wyobcowaniem. Synkretyczne postacie chrzecijaństwa pojawiajš się zazwyczaj w okresach szybkiego przyrostu ludnoci, zlewania się ze sobš ras i kultur, w okresach ruchu i przemian. Jest to szczególnie widoczne w Brazyl, gdzie liczna ludnoć murzyńska, potomkowie niewolników, zachowała formy wierzeń i kultu przy- wiezione niegdy z Afryki#. Jeszcze silnie obecne sš one w samej Afryce - kipišcym kotle ekspansji, odrodzenia religijnego, dziwacz- nego sekciarstwa, gnostycyzmu, ewangelizmu, judeo-chrzecijań- stwa, żarliwej ortodoksji i fanatycznego prozelityzmu. Sytuacja tam panujšca przypomina raczej stan wczesnego chr Lecijaństwa w Azji Mniejszej w IV wieku naszej ery#. Podczas gdy teologowie z uniwersytetów w Tybindze i Utrechcie starali się doprowadzić do skrócenia credo chrzecijariina, dziwaczni charyzmatycy ze slum- sów Mexico City, So Paulo, Recife, Rio, Cape Town, Johannes- burga, Lagos i Nairobi dodawali do niego wcišż to nowe elementy. Ci pierwsi przemawiali w imieniu tysięcy, drudzy - w imieniu dziesištków milionów. Fundamentalistyczny duch islamu, który w trzeciej ćwierci XX wieku gromadził dopiero siły, stał się w latach osiemdziesištych zjawiskiem potężnym, a dla wielu wręcz przerażajšcym. Wywarł wpływ na wszystkie ważniejsze systemy religijne, prowokujšc często wybuch tendencji ekstremistycznych u swoich tradycyjnych rywali. Odrodzenie się islamskiego ekstremizmu, które zaczęło się w latach pięćdziesištych i spowodowało, że u progu dziewištej dekady na- szego stulecia opanował on większoć wiata muzułmańskiego, wywolało gwałtowne reakcje. W Indiach na przykład hinduistyczna partia Janata Dal u schyłku lat osiemdziesištych przekształciła się pod naciskiem islamu w ekstremistyczne ugrupowanie religijne. Na poczštku 1991 r. w pótnocnych Indiach doszło do zamieszek na tle religijnym, w trakcie których Hindusi domagali się zwrotu wištyń ich własnych bogów, które przekształcono w meczety. Fundamen- talizm islamski w znacznej mierze dopomógł odrodzeniu się ultra- ortodoksji żydowskiej