... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

Udalcowa (podrozdz. 4); rozdz. VI —A. Jakubowski; rozdz. VII — E. Bielajew oraz A. Ja- kuhowski; rozdz. VIII—A. Jakubowski (podrozdz. 1), I. Pietruszewski (podrozdz. 2); rozdz. IX — N. Sidorowa; rozdz. X — N. Sidorowa (podrozdz. 1), A. Nieusychin (podrozdz. 2 i 3) i O. Wajnsztejn (podrozdz. 4); rozdz. XI — J. Lewicki; rozdz. XII—A. Nieusychin (oprócz lematu „Panowanie Arabów w Hiszpanii w VIII—XI w." napisanego przez I. Pietruszew- !»kicgo); ro/dz. XIII — Z. Udalcowa; rozdz. XIV — Z. Udalcowa (podrozdz. 1), A. Nieusychin 21 (podrozdz. 2), M. Smiryn (podrozdz. 3), W. Koroluk i Z. Udalcowa (podrozdz. 4); rozdz. XV—B. Rybaków (podrozdz. 1), W. Paszuto (podrozdz. 2) — oprócz tematu „Kultura starej Rusi" napisanego przez N. Woronina i W. Paszuto; rozdz. XVI — S. Skazkin i M. Szejnman; rozdz. XVII, XVIII i XIX —N. Konrad; rozd. XX—A. Osipow; rozdz. XXI —J. Lewicki; rozdz. XXII — N. Sidorowa (oprócz tematu „Syria i Palestyna w XI w." napisanego przez I. Pie- truszewskiego); rozdz. XXIII — N. Sidorowa; rozdz. XXIV — J. Lewicki; rozdz. XXV — A. Nieusychin; rozdz. XXVI — A. Nieusychin (podrozdz. 1) i Szejnman (podrozdz. 2); rozdz. XXVII —A. Nieusychin; rozdz. XXVIII —Z. Udalcowa; rozdz. XXIX—M. Smiryn (pod- rozdz. 1), W. Koroluk i Z. Udalcowa (podrozdz. 2); rozdz. XXX—M. Smiryn; rozdz. XXXI — A. Lewandowski i I. Orlik; rozdz. XXXII — W. Paszuto; rozdz. XXXIII — A. Jakubowski (podrozdz. 1) i I. Pietruszewski (podrozdz. 2); rozdz. XXXIV — I. Pietruszewski; rozdz. XXXV —N. Konrad, I. Pietruszewski i A. Jakubowski; rozdz. XXXVI —N. Konrad (pod- rozdz. l, 2, 3, 4, 5, 7) i A. Osipow (podrozdz. 6); rozdz. XXXVII—A. Jakubowski (pod- rozdz. 1) i I. Pietruszewski (podrozdz. 2 i 3); rozdz. XXXVIII — W. Paszuto; rozdz. XXXIX — W. Rutenburg (oprócz tematu „Pocz¹tki rozk³adu ustroju cechowego" napisanego przez J. Le- wickiego oraz tematów „Wczesne Odrodzenie", „Rozwój nauk opartych na doœwiadczeniu" oraz „Ideologia humanistyczna i jej cechy charakterystyczne", napisanych przez S. Skazkina, i tema- tów „Dante", „Giotto", „Francesco Petrarca", „Giovanni Boccaccio", „Dalszy rozwój huma- nizmu w XV w.", „Sztuka w³oska w XV w." oraz „Kultura Florencji w XV w.", napisanych przez A. Gubera); rozdz. XL — N. Sidorowa; rozdz. XLI — E. Kosminski (oprócz tematu „Rozwój literatury" napisanego przez J. Lewickiego); rozdz. XLII — M. Smiryn; rozdz. XLIII — A. Kañ; rozdz. XLIV — B. Rubcow i M. Smiryn (podrozdz. 1), W. Koroluk i Z. Udalcowa (podrozdz. 2); rozdz. XLV — S. Skazkin; rozdz. XLVI i XLVII — I. Pietruszewski; rozdz. XLVIII — Z. Udalcowa (podrozdz. l i 4), M. Smiryn (podrozdz. 2), A. Lewandowski i I. Orlik (podrozdz. 3); rozdz. XLIX i L — L. Czerepnin. Kolegium redakcyjne wyra¿a g³êbok¹ wdziêcznoœæ historykom Chiñskiej Republiki Ludo- wej, Republiki Czechos³owackiej, Bu³garskiej Republiki Ludowej, Wêgierskiej Republiki Ludo- wej oraz Rumuñskiej Republiki Ludowej za cenne uwagi. Przy przygotowaniu tomu do druku wykorzystane zosta³y materia³y B. Gorianowa dotycz¹ce koœcio³a chrzeœcijañskiego i kultury Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego (rozdz. V), E. Lipszyca do historii Bizancjum w IV—VI w. (rozdz. V), I. Z³atkina do historii Mongo³ów (rozdz. XXXV) i W. Szuszarina do historii S³owacji (rozdz. XLVIII). Ponadto skorzystano z konsultacji B. Wejmarna (w sprawie kultury Azji Œrodkowej), A. Gu- bera (w sprawie kultury Europy Zachodniej), O. G³ucharowej (w sprawie kultury Chin i Japonii), S. Tiulajewa (w sprawie kultury Indii), A. Podolskiego (w sprawie kultury Iranu), W. Szlejowa (w sprawie kultury krajów zakaukaskich) oraz L Millera (w sprawie historii S³owian zachodnich). Kolegium redakcyjne sk³ada równie¿ podziêkowanie wszystkim wymienionym osobom oraz wszystkim specjalistom, których recenzje, uwagi i wnioski by³y cenn¹ pomoc¹ w pracy nad tym tomem. Szczególne podziêkowania sk³ada kolegium A. Merzonowi. Kolegium wy- ra¿a wdziêcznoœæ E. Kozakowskiej, której uwagi zosta³y wykorzystane w pracy nad niniejszym tomem. Ilustracje do rozdzia³ów: I—V, VII, IX—XIV, XVI—XXXI,'XXXVI, XXXIX—XLVIII zebra³a S. Drabkina; do rozdzia³ów: VI, VIII, XV, XXXII, XXXIII, XXXV, XXXVII, XXXVIII, XLIX i L—N. Bak³anowa; do rozdzia³u XXXIV — N. Bak³anowa i S. Drabkina. 22 Ponadto za³¹czone zosta³y ilustracje przys³ane z Chiñskiej Republiki Ludowej, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Republiki Czechos³owackiej. Ilustracje kolorowe wykonano na podstawie zdjêæ fotograficznych S. Bielakowa, M. Za- Nypkina oraz R. Mazikowa. Przygotowanie ilustracji do druku kontrolowa³ E. Zienkiewicz przy udziale N. Bak³anowej i N. Sziriajewej. Bibliografiê zestawi³a na podstawie materia³ów autorskich i przygotowa³a do druku T. Osi- powa. Ogólny podzia³ bibliograficzny opracowa³a A. Kruszynska. Konsultacj¹ oraz metodycz- nym zestawieniem bibliografii kierowa³a Fundamentalna Biblioteka Nauk Spo³ecznych Akademii N«uk ZSRR w osobach K. Simona i N. Baumsztejn. Tablice chronologiczne zestawi³a T. Osipowa, indeksy — N. Sziriajewa. Mapy opracowali: B. Ga³kowicz, I. Go³ubcow i A. Lewandowski. Przy pracy nad map¹ „Wojna stuletnia (1337—1453)" wykorzystano materia³y R. Osipowej. Mapy redagowa³ B. Ga³kowicz