... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Wipszycka E., Kościól w świecie późnego antyku. Warszawa 1994. W i t k o w s k i S., Historiografia grecka i nauki pokrewne, t. I-III, Kraków 1925-1927, oraz tegoż autora Tragedia grecka, t. I-II, Lwów 1930, do dziś wartościowe monografie, oparte na ogromnej erudycji autora, ścisłe i rzeczowe. W ó j t o w i c z ks. H., Studia o Nonnosie, Lublin 1980. Wróblewski W., Filozofia praktyczna Arystotelesa i jej antropologiczne aspekty, Toruń 1991. Z i e l i ń s k i T., Grecja niepodległa. Warszawa 1958 Z i e l i ń s k i T., Literatura starożytnej Grecji epoki powszechnej. Zarys ogólny, War- szawa-Kraków 1931. Największy polski hellenista dał w dwu niewielkich tomach żywy, bardzo osobisty, oparty na gruntownej znajomości kultury antycznej obraz literatury greckiej, doskonały jako wprowadzenie w problematykę. Z i e l i ń s k i T., Religia starożytnej Grecji: zarys ogólny. Religia hellenizmu, Wrocław 1991. Wznowienie dwu pierwszych tomów cyklu Religie świata antycznego, na którym, niestety, inicjatywa Ossolineum się zatrzymała. Tom III, Hellenizm a juda- izm, cz. l i 2, Warszawa-Kraków 1927, bardzo kontrowersyjny, zasługuje jednak na 213 poznanie dzięki ogromnej erudycji uczonego i wysunięciu istotnej także dla badań literackich problematyki. Z i e l i ń s k i T., Sofokles i jego twórczość tragiczna, Kraków 1928. Mistrzowska mono- grafia, mogąca też służyć jako wprowadzenie w problematykę tragedii greckiej w ogóle. Z i e l i ń s k i T., Starożytność bajeczna, wst. J. Parandowski, Warszawa 1957. Z i e l i ń s k i T., Szkice antyczne [ t. I Pism], wybr. A. Biernacki, wst. J. Parandowski, Kraków 1971. Tom w ogromnej większości dotyczący literatury i kultury greckiej. Zieliński T., Srebrny S. Literatura starożytnej Grecji epoki niepodległości, cz. l, Zarys ogólny, oprać. T. Zieliński, cz. 2, Wzory, oprać. S. Srebrny, Warsza- wa-Kraków 1923. Uwagi metodologiczne (dotyczące opracowań literatury chrześcijańskiej) Dysponujemy znakomitym narzędziem, indeksem pism pisarzy greckich chrześ- cijańskich M. Geerarda; jego odpowiednikiem łacińskim jest dzieło E. Dekkersa, i Ae. Gaara (M. Geerard, Clavis Patrum Graecorum, 1-5, Tumhout 1974-1987; E. Dekkers, Ae. Gaar, Clavis Patrum Latinorum, Steenbrugge (wyd. II 1961). Do zorientowania się w greckiej literaturze hagiograficznej służy Bibliotheca Hagiographica Graeca, autorstwa F. Halkin, Bruxelles 1957 wraz z dwoma suplementami (1969, 1984). Zasygnalizujemy tu najważniejsze serie wydawnicze pisarzy greckich. Podstawowe wydanie stanowi dziewiętnastowieczna Patrologia Graeca J. P. Migne'a,w 163 tomach (skrót PG, tekst grecki i przekład łaciński; korzystać ostrożnie). Nieregularnie ukazuje się niemiecka seria wydań tekstów krytycznych: Griechische Christliche Schriftsteller (GCS); powoli wychodzi seria grecka kolekcji Corpus Christianorum (CCGr, Tumhout, Belgia). Od 1941 ukazuje się seria Sources Chretiennes (SCh, do 1994 - 400 tomów) pisarzy greckich, łacińskich, orientalnych: tekst oryginalny (z wyjątkiem orientalnych), przekład francuski, wstęp, komentarz. Wydania pisarzy orientalnych znajdziemy w: Patrologia Orientalis (PO, Paryż) i Corpus Scriptorum Christianorum Orientaliwn (CSCO, Belgia). Literaturoznawstwo wczesnochrześcijańskie jest nauką stosunkowo młodą, więc historyk literatury, który dysponuje wprawdzie podręcznikami literatury greckiej, w których również bywa omówiona literatura chrześcijańska (np. O. Stahiina, T. Sinki - bardzo dobrze opracowana) czy greckiej literatury chrześcijańskiej do w. IV A. Puecha (A. Puech, Histoire de la litterature grecc/ue chretienne depuis les origines jusqu'd la fin du IV1' siecle, voll. 1-3, Paris 1928), będzie musiał sięgnąć także do podręczników patrologii: pięciotomowego Bardenhewera (O. Bardenhewer, Geschichte der ałtkirchlichen Literatur, t. I-V, Freiburg 1913-1932 (repr. Darmstadt 1962), Quas- tena (J. Ouasten, Patrologia, t. I-III, Casal Monf. 1967-1978), czy Altanera-Stuibera (B. Altaner, A. Stuiber, Patrologia, przeł. P. Pachciarek, Warszawa 1990), oraz do encyklopedii Dizionario di antichitd cristiana pod red. A. De Berardino, t. I-III, Casal Monf. 1983-1988, istnieje również w przekładach na inne języki) oraz Słownika wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa ks. J. M. Szymusiaka i ks. M. Starowieyskiego 214 (Poznań 1971). Zwięzły przegląd tej literatury przynosi Wczesnochrześcijańska literatura grecka A. M. Malingrey, przeł. ks. M. Starowieyski, Tarnów 1995. We wszystkich problemach związanych z problemami chrześcijaństwa odsyłamy do drugiego wydania dziesięciotomowego Lexikon fur Theologie md Kirche, Freiburg 1957-1965 (wyd. III w druku), oraz do The Oxford Dictionary of the Christian Church, wydanego przez F. L. Crossa i E. A. Livingstone'a, Oxford 1978. Ponieważ klasyczny słownik grecki Liddell-Scotta w przypadku pisarzy chrześ- cijańskich okazuje się nie wystarczający, sygnalizujemy jego kontynuację patrystyczną Lampego (G. W. H. Lampę, A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1961). Dla pisarzy bizantyńskich pomocny jest słownik Sophoclesa (E. A. Sophocles, Greek Lexicon of the Roman and Byzantine Period (from B.C. 146 to A.D. 1100), t. I-II, New York, b.r.w.), natomiast dla Nowego Testamentu i pisarzy chrześcijańskich II wieku należy używać słowników specjalnych do Nowego Testamentu, np. Bauera (W. Bauer, Wórterbuch zwn Neuen Testament, Berlin wyd. V 1971) a. ks. R. Popowskiego Wielki słownik grec- ko-polski Nowego Testamentu..., Warszawa 1994