... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Jest to również nauka zajmująca się pismem, ale pismem nowożytnym, od XVI wieku do naszych czasów. Podobnie, jak w wypadku paleografii, najczęściej mówimy nie o neografii w ogóle, lecz o neografii niemieckiej, rosyjskiej i innych. Kodikologia zajmuje się badaniem kodeksów, czyli ksiąg rękopiśmiennych. W starożytności książki miały postać woluminów - zwojów papirusowych. Wprowadzenie pergaminu wywołało konieczność łączenia luźnych kart pergaminowych przez ich zszywanie i zabezpieczanie twardymi okładkami, początkowo drewnianymi deseczkami. Znane są i kodeksy papirusowe z II wieku p.n.e., a w średniowieczu coraz częstsze są kodeksy papierowe. W dawnych kodeksach tekst pisano w kilku kolumnach, tytuły umieszczano na końcu tekstu, był to tzw. kolofon. Niektóre kodeksy o doniosłej dla ich twórców lub właścicieli treści pisano na pergaminie zabarwionym najczęściej na purpurowo, złotymi lub srebrnymi literami (jak Codex Aureus zawierający tekst ewangelii spisany w VI wieku, znajdujący się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Uppsali w Szwecji). W Polsce kadikologia nie jest uprawiana jako odrębna 79 dyscyplina pomocnicza i uchodzi za część składową bibliologii (nauki o książce) oraz paleografii. Dyplomatyka bada dokumenty, przede wszystkim średniowieczne. Dokumentem (por. rozdział o archiwach) nazywamy sporządzony przez kancelarię i spisany w ustalonej formie " ' zapis będący świadectwem czynności prawnej (mianowanie, przekazanie, darowizna, nadanie, przywilej, umowa, traktat itd.) i mieszczący w sobie elementy uwierzytelniające (np. podpis, data, wykaz świadków, pieczęć). Szczególnie doniosłe dla historii europejskiego średniowiecza są dokumenty cesarskie i papieskie oraz królewskie i książęce w poszczególnych krajach. Są to dokumenty publiczne, czyli państwowe. Oprócz tego znane są dokumenty kościelne, miejskie i prywatne. Treść i forma dokumentów pozwalają poznawać nie tylko czynności prawne, które zostały w nich zawarte i opisane, lecz również problemy takie, jak organizację kancelarii i instytucji, z którą była ona związana, ustrój państwa i strukturę prawną, społeczną i ekonomiczną. Dyplomatyka rozwinęła się razem z apelografią, bez której niemożliwe byłoby jej uprawianie. Twórcą dyplomatyki był J. Mabillon (zob. ustęp o paleografii), a głównym ośrodkiem badan Francja (założona w roku 1821 Ecole des Chartes) i Niemcy (Th. von Sickel, 1826-1908). Sfragistyka - nauka o pieczęciach, zwana także sigillografią, wiąże się ściśle z dyplomatyką, gdyż pieczęcie zarówno dawniej, jak i dzisiaj służą przede wszystkim do uwierzytelnienia dokumentów. Sfragistyka bada zarówno umieszczone na pieczęciach napisy, jak też i wizerunki, które mogą być bardzo różne i przedstawiać budowle, krajobrazy, portrety i postacie osób lub herby i inne symbole oraz znaki. Bada ona tak pieczęcie właściwe, tj. odciski ich w wosku, laku, opłatku i na papierze, jak też tłoki pieczętne, o ile się zachowały. Badania sfragistyczne wymagają od historyka posiadania podstawowych wiadomości z historii sztuki oraz innej jeszcze nauki pomocniczej historii - heraldyki. Heraldyka jest nauką o herbach i innych symbolach, godłach i znakach używanych przez poszczególne osoby, rodziny, miasta, ziemie i kraje oraz instytucje. Heraldyka jako zasób wiadomości o zasadach tworzenia herbów i o herbach znajdujących się w użyciu jest wiedzą dość dawną bo powstałą jeszcze w średniowieczu (w Europie rozpowszechniła się w XIII wieku). Jednym z wczesnych dzieł poświęconych heraldyce jest Jana Długosza (1415-1480) "Insignia seu clenodia Regni Poloniae': Herby w Polsce - jako herby rycerskie, później szlacheckie, przyjmują się powszechnie w XPJ wieku. Wiedza heraldyczna pozwalająca na identyfikowanie herbów nie jest jeszcze heraldyką - nauką pomocniczą historii, lecz stanowi jedynie jej część składową, wprawdzie niezbędną, ale nie wyłączną. Nowoczesna heraldyka zajmuje się ponadto badaniem rozwoju, znaczenia prawnego oraz zasad kształtowania plastycznego herbów. Źródłem wiedzy heraldycznej są role herbowe (w Polsce nie występujące) i herbarze, które u nas układano od drugiej połowy XVI wieku (Bartosz Paprocki). Wiele wydawnictw heraldycznych, zwłaszcza herbarzy z XIX i XX wieku, wymaga korzystania z nich z dużym krytycyzmem, gdyż zawierają bardzo wiele nieścisłości i błędów. Genealogia badająca stosunki pokrewieństwa między ludźmi jest dość blisko związana z heraldyką. Wbrew jednak potocznemu mniemaniu genealogia nie zajmuje się wyłącznie ustalaniem zależności typu filiacyjnego i koicyjnego czy ustalaniem dat urodzeń, ślubów i zgonów i to tylko w odniesieniu do rodzin panujących, arystokratycznych lub szlacheckich, lecz - zwłaszcza w ostatnich czasach -- próbuje zużytkować wiedzę genealogtczną w badaniach socjologicznych. Wicdza genealogiczna rozwijała się równolegle z dziejopisarstwem, toteż genealogia może być uznana za najstarszą z nauk pomocniczych historii, choć oczywiście już pojęcie nauk pomocniczych jest tworem nowożytnym. Próby systematycznego uprawiania genealogii są, podobnie jak paleografia i dyplomatyka, zwrązane z XVII wieczną Francją (bracia de Sainte - Marthe zajmowali się historią genealogiczną francuskiego domu panującego, 80 1619). Wspomniany w ustępie o heraldyce Bartosz Paprocki był zarazem pierwszym polskim genealogiem. Numizmatyka to nauka zajmująca się badaniem monet i innych środków płatnicżych. Powstała ona na skutek rozbudzonych w okresie Odrodzenia zainteresowań kolekcjonerskich ' i początkowo (podobnie jak dla swoich dziedzin heraldyka i genealogia) była tylko sumą wia- ' domości o mennicach i wybijanych w nich monetach. Numizmatyka nowoczesna bada mone ty jako źródło do histońi gospodarczej, jako cenne, bo pozwalające na dokładne datowanie wykopalisk i znalezisk źródło archeologiczne i źródło do histońi sztuki. Numizmatyka do starcza materiałów i sama z kolei korzysta z wyników badań znanych nam już nauk pomocni- I czych: heraldyki i sfragistyki (na monetach znajdują się często takie same lub podobne wize runki, herby i znaki, jak na pieczęciach). Pierwszą próbą naukowego potraktowania numizmatyki ze strony historyka polskiego była Joachima Lelewela "Numismatique du moven aa"ge" (Numizmatyka średniowieczna), wydana w 1835 roku. Chronologia jest bardzo ważną dyscypliną pomocniczą, gdyż pozwala ustalać i rozwiązywać daty, a tym samym pomaga w ułożeniu faktów w ciągi chronologiczne, co jest podstawowym warunkiem odnajdywania związków przyczynowych pomiędzy poszczególnymi wydarzeniami i ich zespołami