... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Sprawiedliwość jest tu pojęciem ogólnym, obejmującym działalność Chrzciciela i Jezusa, jak np. idea prawdy w Ewangelii Janowej. Sprawiedliwość należy również do pojęć kluczowych teologii Mateusza. Ostateczna wypowiedź Jezusa o Janie w jego Ewangelii zbudowana jest również na tym pojęciu: "Przyszedł bowiem do was Jan drogą sprawiedliwości, a wyście mu nie uwierzyli. Celnicy zaś i nierządnice uwierzyli mu. Wy patrzyliście na to, ale nawet później nie opamiętaliście się, żeby mu uwierzyć" (Mt 21, 32). W tym miejscu Jezus wskazuje na Jana, jako na pozytywny przykład realizacji sprawiedliwości - po nieco przygnębiającej przypowieści o dwóch synach (Mt 21, 28-31). Skoro w pięciu omówionych tekstach idea sprawiedliwości jest środkiem interpretacyjnym ewangelisty, to należy przyjąć, że wprowadził ją także do błogosławieństw (Mt 5, 6. 10). Oczywiście, nie można wykluczyć możliwości zastania jej w tradycji wcześniejszej, lecz gdyby nawet tak było, to nadał tej idei znaczenia współbrzmiącego z całością Ewangelii, którą można by nazwać manifestem sprawiedliwości chrześcijańskiej. Dyskusja toczy się wokół znaczenia Mateuszowej idei sprawiedliwości: Czy sprawiedliwość jest darem Bożym czy też cechą moralną człowieka? Po drugie: czy sprawiedliwości należy się spodziewać dopiero na sądzie ostatecznym czy realizuje się ona w życiu doczesnym? Wydaje się, że ani pierwsze, ani drugie pytanie w istocie nie stawia nas wobec problemu. W rzeczywistości bowiem sprawiedliwość jest jedna, zależy tylko, z której strony na nią patrzymy. Już sam Ewangelista wskazuje na dwa jej wymiary. W 5, 20 i 6, 1 mówi o sprawiedliwości "waszej", a więc ludzkiej, natomiast w 6, 33 o sprawiedliwości królestwa Bożego. Apostoł Jakub - bliski duchowo Mateuszowi - również pisze o sprawiedliwości Bożej (Jk 1, 20). Z całości nauczania Jezusa, a szczególnie z Jego wystąpień przeciw faryzejskiemu legalizmowi wynika, iż nie podzielał On przekonania ówczesnych nauczycieli Prawa, jakoby człowiek sam z siebie przez skrupulatne wypełnianie wszystkich przepisów mógł zasługiwać na Bożą łaskawość, z drugiej zaś strony warunkiem tejże łaskawości jest właśnie wypełnianie Prawa. Bóg sprawia, że słońce świeci nad dobrymi i złymi, właściciel winnicy wynagrodził i tych, którzy późno zabrali się do pracy... A człowiek powinien przyjąć i uznać suwerenność Bożej sprawiedliwości. W interpretacji Mateusza Jezus nie nazywa błogosławionymi sprawiedliwych, lecz tych, którzy "łakną i pragną" sprawiedliwości. Iluż to bowiem chodzi po świecie ludzi, którzy siebie uważają za sprawiedliwych, podczas gdy dla innych ta ich sprawiedliwość jest uciążliwością nie do zniesienia. Tym, "co ufali sobie, 'że są sprawiedliwi, a innymi gardzili", Jezus dedykował przypowieść o faryzeuszu i celniku. Chociażby z treści błogosławieństw wynika, że człowiek nie żyje w klimacie sprawiedliwości, jednakże nie wolno mu z niej rezygnować. Kształtując życie według Prawa Bożego, poszerzamy jej obszar, to znaczy urzeczywistniamy królestwo Boże na ziemi. Ideał sprawiedliwości nie jest utopią! Człowiek nie jest zdany tylko na własne siły. Łaknie i pragnie tego, czego nie posiada. Często jest tak, że ludzie głodujący nie są w stanie o własnych siłach zaradzić swojej niedoli. Niemożność usunięcia widma głodu własną mocą jest metaforą prawdy religijnej: człowiek nie potrafi dokonać własnego usprawiedliwienia, to znaczy zbawienia, musi go jednak pragnąć; pragnienie to wyraża się w życiu sprawiedliwym. Biblia zna ludzi sprawiedliwych, np.: Noe (Rdz 6, 9), Hiob (Job 34, 5), Zachariasz i Elżbieta (Łk 1, 6), Symeon (Łk 2, 25), św. Józef (Mt 1, 19), Józef z Arymatei (Lk 23, 50), setnik Korneliusz (Dz 10, 22). Z licznych wypowiedzi biblijnych - zwłaszcza w księgach mądrościowych - można skonstruować człowieka sprawiedliwego; najdoskonalsze kształty osiąga on w postaci Jezusa -Świętego i Sprawiedliwego (Dz 3, 14). 5. BŁOGOSŁAWIENI MIŁOSIERNI, ALBOWIEM ONI MIŁOSIERDZIA DOSTĄPIĄ (MT 5, 7) Cztery dalsze błogosławieństwa przekazał tylko Mateusz. Jeżeli w pierwszych czterech dostrzegaliśmy społeczne uwarunkowania błogosławionych, to w następnych akcent pada na wewnętrzne usposobienie człowieka. Błogosławionymi są: ludzie miłosierni, czystego serca, czyniący pokój i prześladowani dla sprawiedliwości. Piąte błogosławieństwo nie nastę-?puje po czwartym przypadkowo. Kolejność ta wynika z zależności między pojęciem sprawiedliwości i miłosierdzia; Psalmista stwierdza: "Sprawiedliwy jest miłosierny" (Ps 37, 21). A więc okazywanie miłosierdzia jest urzeczywistnianiem sprawiedliwości. Już w Septuagincie na miejscu sprawiedliwości pojawia się miłosierdzie, ponieważ w tym czasie krystalizuje się w judaizmie charakterystyczne rozumienie tego pojęcia. a. Starotestamentowa idea miłosierdzia Stary Testament orzeka przede wszystkim o Bogu, że jest miłosierny, co ilustruje następująca statystyka. Zestawienie terminów greckich umożliwi bezpośrednią konfrontację z ich znaczeniem nowotestamentowym. motyw miłosierdzia o Bogu o człowieku eleemon - miłosierny 25 5 polyeleos - wielce miłosierny 9 - eleos - miłosierdzie 236 60 eleeó - zmiłuję się 100 30 oiktirmón - współczujący 13 4 Hebrajski przymiotnik channun aż dwanaście razy odnosi się do Boga i tylko w jednym przypadku, być może, orzeka o człowieku, chociaż i tu można go odnieść do Boga (Ps 112, 4). Podobnie używany jest przymiotnik rachum -również dwanaście razy mówiący o Bogu, a jedynie raz można ewentualnie zauważyć jego sens antropologiczny, w miejscu jednak dyskusyjnym (Ps 112, 4). Częstotliwość posługiwania się motywem miłosierdzia mówi za siebie: wzorem i źródłem wszelkiego miłosierdzia jest sam Bóg