... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

W reli� gii jawnej tre�ci� jest duch, wyobra�ony jako to, co boskie. W�asne dzia�anie ja�ni jest tym, co ludzkie. To, �e Hegel, zamiast m�wi� po prostu o istniej�cej ja�ni jako tre�ci, m�wi o �w�asnym dzia�aniu ja�ni" jako tre�ci, wynika z poprzedniego wywodu, w kt�rym chodzi�o o po��� czenie w jedn� ca�o�� dw�ch samowiedz, tak jednak, by jedna z nich, samowiedz� czysta, zachowa�a znaczenie formalnego elementu wiedzy, a druga, samowiedz� dzia�aj�ca, reprezentowa�a moment tre�ci. 75 Poj�cie nale�y tu zapewne przeciwstawia� wyobra�eniu, na zasa� dzie przeciwstawno�ci wiedzy i religii, i wnioskowa� z tego, �e wyob� ra�enie (religijne) tego po��czenia nie dokonuje. Osobn� kwesti� jest to, czy Hegel chce tu zasugerowa�, �e w�asne dzia�anie ja�ni jest ow� absolutn� tre�ci�, kt�r� uj�a w wyobra�eniu religia jawna, czy te� tylko reprezentuje moment tre�ci, w odr�nieniu od formy, kt�r�jest istniej�ca wiedza jako my�l�ca ja��. Okoliczno��, �e Hegel m�wi o w�asnym (eignes) dzia�aniu ja�ni w przeciwstawieniu do czego� innego (eines Ander�), czyli Boga, kt�ry jest tre�ci� religii, i ��czy jedno z drugim za pomoc� zaimka �to samo" (dasselbe), wskazuje na to, �e z punktu widzenia wiedzy absolutnej to cz�owiek jako rzeczywi�cie istniej�ca w tym �wiecie samowiedz� jest najwy�sz�, absolutn� tre�ci�, a �religia jawna" jednak tego w jasny spos�b nie g�osi, odr�niaj�c Boga od cz�owieka, wbrew temu, �e jej podstawowym dogmatem jest Bogocz�o- wiecze�stwo. A zatem �wyobra�enie" tego po��czenia nie dokonuje, jest to w nim zawarte jedynie implicite, w spos�b ezoteryczny. Inna sprawa, r 594 Fenomenologia ducha �e powy�sza teza wiedzy absolutnej opatrzona jest przez samego Hegla licznymi zastrze�eniami, zwi�zanymi zw�aszcza z odr�nieniem tego, co jednostkowe, od tego, co og�lne. Zwr��my zatem uwag� na to, �e tre�ci�, o kt�rej m�wi tu Hegel, jest �dzia�anie" ja�ni, a nie jej �istnienie". Jest to istotne z kilku wzgl�d�w. Po pierwsze, istnienie samowiedzy jest ugruntowane w czym�, co jest poniek�d obce duchowi � w przyrodzie. Natomiast dzia�anie jest najbardziej w�asnym bytem samowiedzy, wyra�zem jej wolno�ci, �rodkiem autokreacji i brania siebie w posiadanie, opierania w�asnego istnienia na sobie. Po drugie, jako ruch i negatywno�� jest ono bardziej zgodne z natur� ducha ni� wyobra�one w statyczny spos�b istnienie. Po trzecie, dzia�anie, w odr�nieniu od istnienia jako czego� jednostkowego, ma charakter og�lny z racji tego, �e za jego po�rednictwem ja�� wychodzi poza siebie i uzyskuje istnienie dla innych oraz wchodzi z nimi w interakcj�. Innym problemem jest, czy wynika tu z wywodu Hegla, i� poj�cie ��czy ze sob� dwa elementy, z kt�rych jednym jest tre�� podana w formie religijnej, a drugim forma, kt�ra ukszta�towa�a si� niezale�nie od religii, czy te� jest tak, �e wiedza absolutna kszta�tuje si� jako ca�o�� z�o�ona z tre�ci i z formy w spos�b niezale�ny od religii, czysto fenomenologiczny. Oczywi�cie, nie po to przez ca�y rozdzia� o wiedzy absolutnej przewija si� w�tek religii, �eby religia mia�a si� okaza� do niczego niepotrzebna w wywodzie tej absolutnej wiedzy. Ale nawet je�eli jest konieczna, to nie ulega w�tp�liwo�ci, �e w tej syntezie dw�ch moment�w, �religii jawnej" i �ducha pewnego samego siebie", przewag� uzyskuje ten drugi moment, ponie�wa� �po��czenie dokonane przez poj�cie" dokonuje si� od strony �ducha pewnego samego siebie" jako fenomenologicznej postaci �wiadomo�ci, a nie od strony �religii jawnej". Po��czenia tego dokonuje w istocie pewny samego siebie rozum samego Hegla. 76 Mianowicie poj�cie to jest wiedz� o tym, �e ca�a istotno�� przys�uguje cz�owiekowi jako ,ja�ni, kt�ra dzia�a w sobie", zamiast kierowa� si� ku Bogu, i �e istniej�cym duchem jest tylko cz�owiek, a nie B�g. Sk�din�d warto to sformu�owanie por�wna� ze stwierdzeniem wyra�aj�cym poj�cie rozumu, mianowicie, �e jest on �pewno�ci� tego, i� jest wszelk� realno�ci�". Teraz zamiast �pewno�ci" mamy �wiedz�", czyli �pewno�� podniesion� do godno�ci prawdy", a zamiast �tego �wiata" w jego bezpo�rednio�ci, w kt�rym rozum zak�ada w�asne istnienie, rozumiane jako rozumno�旄tamten �wiat" jako sprowadzony na ziemi�. 77 �Ten oto" oznacza tu nie tyle konkretny jednostkowy podmiot, ile raczej podmiot istniej�cy w �tym �wiecie", a nie w �tamtym �wiecie", Przypisy 595 b�d�cym tylko przedmiotem wiary. Inaczej m�wi�c, oznacza podmiot ludzki, a nie boski