... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
W gruh~ najmniej spoistej po stwierdzeniu sprzecznych poglądów ucznio~nn zmierzali do zbagatelizowania sprzeczności i urywali rozmowy yi dotyczące, nie romtrzygając sprawy. W grupach spoistych rozmov trwała tak długo, ai. ktoś ustąpił lub dzięki wzajemnym ustępstwur możliwe było prryjęcic wspólnego stanowiska. Wyraźniej dostrzegam sądy różne od własnych orux postępowanie nauczycielki i uczniów spoi, własnego zespołu. RcSżnice w kwestiach merytorycznych (sądów i fai tów historycznych) były odczuwane jako mniej zagrażające i łatwiejsn do zaakceptowania. EFEKTY LEKCJI W wyniku badanej lekcji (jak każdej innej) zaszły w wiedzy ucznim jakieś zmiany. O tym, jakie one były można wnosić tylko pośredni~i śledząc magnetofonowe zapisy przebiegu lekcji, pracy w grupa~i i introspekcji kierowanej. W kilka dni po lekcji uczniowie pisemni odp~wiact.rli na dwa pytania. W pierwszym proszono o podatuj najwainie,jszych wiadomości zapamiętanych z lekcji. W drugim pytane jak powinno hrrmicć pr.rwidłowc rozwiąianie głównego problemi lekcji i czy w _je_j wyniku ucxeri zmienił swoje wcześniejsze przekonam; (jak?), czy też utwierdi.ił sil: w nich (w jakich'?). ', Najniżej klasyfikowanym cl~cktcm dydaktycznym jest fakt obecnos ucznia podczas nauczania, na przykład na lekcji, treningu, przed stawieniu teatralnym. Wiemy wówczas, ie uczeń znalazł się w sytuac~ dydaktycznej, co zaś robił, jak rrnienił swoje wiadomości, umiejętnoś~ i system wartości, to wszystko pomijamy. Zastosowane techniki badawcze pozwoliły ustalić kontakt uczniów z lekcją, to znaczy prześledzić, na co skierowana była ich uwaga, cv ~duwuło przeniesienie uwagi z lekcji na inne obiekty, a co powodoI jej powrót. t~jstzęstsze przyczyny osłabienia uwagi to zmęczenie, nuda i brak ~reyowania. Na badanej lekcji uczniowie nie nudzili się; choć ~iywali czynności, które mogłyby świadczyć o znudzeniu - któryś odrabiać lekcje z innego przedmiotu, inny zajął się wystukiwal~ytmu słyszanej w wyobraźni muzyki - to prawdziwym powodem gity zaprotestowania w ten sposób przeciwko dyktowanemu przez ~y~ielkę przebiegowi lekcji.~~czenie dało o sobie znać gdzieś w połowie fazy porządkowaniai~~nych w trakcie burzy mózgów hipotez. Miało ono dwie przyNiektóre uczennice były wyczerpane emocjonalnie stanem via na lekcji, największym właśnie w momencie ustalania zasady ~~tkowania hipotez. Prawie wszyscy zaś byli zmęczeni gwałtownym ~xeniem myślenia i pamięci właśnie w tej fazie lekcji. Jednak chwile ~y uwagi były krótkie, między innymi dlatego, że zawsze któryś rlnerów z zespołu uważał i wypowiadał jakiś komentarz. Uczniowie ~t~ali uważać nie tyle pod wpływem tego, co działo się na lekcji, ile ~~e na słowa partnera.~i~teresowanie lekcją było w zasadzie duże i trwałe, jednak ciągłeywanie go napotkało dwie przeszkody. Uczniowie słabsi chwila~~estawali nadążać za wymianą informacji i sporami. Drugąskodę stanowiły tematy konkurencyjne dla lekcji. ('lasami jakiś ~ryezny lub odnoszący się do rachowania nauczycielki albo sów komentarz zainteresowywał i wciągał do rozmowy. Kiedy hej powracano do spraw spoza lekcji, łączących uczniów w grupie, ~c~ykład oglądanie zdjęć z wycieczki i zabawy, albo do spraw ogólnie ważnych dla niektórych członków grupy, na przykład E(r)towania studniówki. Te konkurencyjne dla lekcji interakcje same ~(r)ały po jakimś czasie albo były przerywane czymś, co automatycz~t'zyciągało uwagę uczniów. swne sygnały przywracały uwagę, pewne ją odciągały. Klasa zawsze lała niektórych uczniów (przynajmniej pięcioro mogło na to liczyć). ;ynała uważać, kiedy ton głosu nauczycielki pozwalał domyślać się eji za zachowania świadczące o nieuwadze. Gwałtowna zmiana wypowiedzi, emocjonalny sposób mówienia, słowa budzące emoc~stry spór, wyraźne przejście do nowego fragmentu lekcji dla 50 51 wszystkich stanowiły bodziec, by zacząć uważać. W zależności ust skojarzeń, jakie u danego ucznia wzbudzały, bodźcem takim mogły hv~ informacje. Zaciekawiały wypowiedzi kontrastujące treścią lub fornn z urobioną opinią o ich autorach. Uwagę gasiła osobliwa intonacja, z jaką nauczycielka wygłaszal dłuższe wypowiedzi. Było to połączenie intonacji właściwej czytana' tekstu z intonacją wygłaszania niezbitych prawd ex cathedra. WskutcE tego uczniowie nie zapamiętali nic z podsumowania lekcji i wa głaszanych w jej trakcie paru wypowiedzi nauczycieli. Nie pamiętaja~ treści wypowiedzi, oceniali je jako bezwartościowe