... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

Pani Michalina nie mog�a si� po�wi�ca� dzia�alno�ci publicznej tak ca�kowicie jak jej siostra, gdy� w�asne interesy finansowe zajmowa�y jej du�o czasu. Mia�a go jednak jeszcze do��, aby gdy pani Holsza�ska stwarza�a i przerabia�a instytucje - samej przerabia� ludzi. Przerobi�a ju� na przyk�ad kierownika szko�y rzemios�, kt�ry pod jej wp�ywem zreformowa� przestarza�� uczelni�. A teraz przerabia�a ksi�y. Uczy�a ich, jak maj� m�wi� kazania. Jeden z kalinieckich kaznodziej�w podobno a� rozp�aka� si� raz po takiej rozmowie. - Ja patrz� - opowiada�a potem pani Ostrze�ska - a jemu �zy ciurkiem p�yn� z oczu i "pani - wo�a - czemu� pani si� nie urodzi�a m�czyzn� i kap�anem?!" Ambicj� pani Michaliny by�o dokonywa� wielkich rzeczy za pomoc� wp�ywu osobistego. - Trzeba - mawia�a - po prostu z cz�owiekiem bezpo�rednio si� zetkn��, spojrze� mu w oczy, przem�wi� do rozumu, do serca. Jak�e nie przyzna�, �e to jest w�a�ciwe i dorzeczne pojmowanie sprawy? A jednak co� w nim szwankowa�o. Mo�e to, �e gdy pani Michalina m�wi�a "wp�yw osobisty", brzmia�o to, jakby wo�a�a: "Patrzcie, jaki pot�ny jest m�j wp�yw osobisty". Ale czy nie mia�a prawa dawa� tego ludziom pozna�? Ju�ci� nie ka�dy mo�e si� pokusi� o wywieranie wp�ywu osobistego. Trzeba na to by� w�a�nie tak� jak pani Michalina! Mie� tak� postaw� kr�lewsk�, taki g�os, tak� wymow�, taki ujmuj�cy, �yczliwy humor. Ludwik Ceglarski odwiedzi� kiedy� pani� Barbar� i m�wi� z ni� o tych sprawach. Twierdzi�, �e post�powa i nowatorska dzia�alno�� pani Michaliny i pani Holsza�skiej p�ynie z ambicji bardzo w�a�ciwej m�odemu �ywio�owi miejskiemu szlacheckiego wiejskiego pochodzenia. Szersze horyzonty, �mia�a przedsi�biorczo��, �amanie zastarza�ych przes�d�w towarzysz� zawsze wyj�ciu ze swojej sfery. Czasem bywaj� powodem tego wyj�cia, czasem wynikaj� z niego jako skutek. A rzeczy te s� zw�aszcza potrzebne przy zagnie�d�aniu si� w nowym �rodowisku. Piel�gnowanie nowych tradycji nie by�oby w danym wypadku na miejscu, zepchn�oby obie te panie do poziomu zasiedzia�ego, odwiecznego drobnomieszcza�stwa, nie pozwala�oby wybi� si�, zab�ysn��, przodowa�, a mo�e si� i wzbogaci�. Gdy jednak tego pokroju ludzie zdob�d� na nowym terenie ugruntowane stanowiska, nagromadz� odpowiednich d�br, pogl�dy ich stan� si� - m�wi� - bardziej umiarkowane, zachowawcze, a nawet skostnia�e. A� p�ki jaki� ich potomek nie zacznie zn�w procesu odwrotnego. Pani Barbara lubi�a to zastanawianie si� nad �yciowymi sprawami, pe�ne odkry�, na kt�re by sama nigdy nie wpad�a. Ale swoj� drog� w chwilach wi�kszej pob�a�liwo�ci m�wi�a sobie, �e takie wyja�nienie skrz�tnych zabieg�w rejentowej czy te� Michasinych nie wystarcza. Czu�a, �e do pracy publicznej mo�e pcha� cz�owieka wiele powod�w: i okoliczno�ci, i wsp�czucie dla drugich, i ��dza w�adzy albo znaczenia, i ch�� zu�ycia energii, i potrzeba mocniejszego poczucia si� sob�. A niedu�o bywa ludzi, co by si� kierowali tylko jedn� z tych licznych pobudek. Dzia�alno�� pani Holsza�skiej i pani Michaliny by�a tego rodzaju, �e sz�y za ni� nie mi�o�� i nie cze��, ale poklask i rozg�os, a przeciw sobie mia�y nie jak�� odmienn� prawd�, ale tych, co im podstawiali nog�, aby zaj�� ich miejsca na towarzyskim i spo�ecznikowskim �wieczniku. Kto�, pragn�cy utr�ci� rejentow� przy wyborach do pewnego zarz�du, mawia� podobno o niej: - Holsza�ska jest niez�� kobiet�, ale my�li, �e wszystko si� ko�o niej obraca. - Lecz powtarzaj�c t� plotk� �miano si�, �e �w jegomo�� dopowiada zaraz w my�li: - a tymczasem wszystko si� obraca ko�o mnie. Za� rzesze ludno�ci miasta, kt�rym obie panie s�u�y�y albo kt�rymi si� nie wiedz�c o tym pos�ugiwa�y, r�ni biedacy ze schronisk, pogadanek i stowarzysze� - jak pani Barbara mog�a s�dzi� z opowiada� znaj�cej t� sfer� Julki - mieli tymczasem swoje sprawy i nie dbali o to, czy poddaj�c si� lub nie poddaj�c zabiegom dobroczynnym pani Holsza�skiej i pani Michaliny id� na r�k� uczuciom lub rachubom swych dobrodziejek. Ca�owali ich r�ce, p�akali i b�ogos�awili, gdy tak wypad�o z ich �yciowej potrzeby, z�orzeczyli, gdy ich uszcz�liwiano nie tak, jak sobie umy�lili. A czas toczy� si� w niezbadan� przysz�o��, kt�ra mia�a na sw�j nieprzewidziany spos�b zu�ytkowa� zdarzenia i ludzi, pobudki i uczynki. Gdy pani Holsza�ska zacz�a raz namawia� pani� Barbar� Niechcicow�, by si� wzi�a do pracy spo�ecznej i obesz�a z ni� na przyk�ad podlegaj�ce ankiecie sanitarnej mieszkania n�dzarzy, pani Barbara odpowiedzia�a swoim zwyczajem: - Chybabym wstydu nie mia�a, �eby chodzi� i przygl�da� si� takiej n�dzy. Nie wiem, z jakim czo�em wr�ci�abym potem do siebie. Pani Barbara turbowa�a si� teraz inn� spraw�: nie wiedzia�a dobrze, co zrobi� z Agnisi� na przysz�y rok szkolny. Pensja pani Wenordenowej mia�a tylko cztery klasy, wi�c gdzie dalej to dziecko kszta�ci�? Bogumi� napomkn��, �eby mo�e pos�a� Agnisi� na jak� warszawsk� pensj�. Ku jego zdziwieniu pani Barbara nie znalaz�a nic poci�gaj�cego w tym projekcie. - Przecie� w ka�dej chwili - rzek�a - mo�e wybuchn�� rewolucja. W takich czasach lepiej si� z dzie�mi nie roz��cza�. - No, Agnieszka jest dosy� odwa�na i samodzielna. Zreszt� by�aby pod opiek� i r�cz�, �e nic by jej si� w Warszawie nie sta�o