... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
groźnych dla ludzkości problemów międzynar. XX w., w ocenie Sekr. Gen. ONZ, U Thanta, 151X1968 „pod pewnymi względami bardziej niebezpieczny niż broń jądrowa". Używanie b.ch. i b. jest sprzeczne ze zwyczajowym prawem międzynar. zgodnie z zasadą Armis bella non veneris gen (wojnę prowadzi się bronią, a nie trucizną); mimo to stosowane było w wojnie 30-letniej zatruwanie studzien, potępione jako zbrodnia, a także zakażanie zarazkami ospy, co w celach ludobójczych pierwszy zastosował przeciw Indianom, 1763, w Nowej Szkocji, bryt. oficer J. A. Amherst. Pierwsze formalne zakazy używania broni chemicznej wprowadziły Deklaracja Brukselska, 1874, i —r Haskie Konwencje, z 1899 i 1907. Zostały one pogwałcone przez Niemcy 221 VI 915 pod Ypres w Belgii, co zmieniło charakter I wojny świat., w której po raz pierwszy użyte zostały masowo (ok. 125 tyś. t) trujące środki chem. (ok. 66 min pocisków z gazami trującymi, duszącymi, oślepiającymi), a liczba ofiar przekroczyła 1,3 min żołnierzy, z czego ok. 100 tyś. śmiertelnych. W 1922 Waszyngtońska Konferencja w sprawie rozbrojenia, opracowała nową konwencję zakazującą b.ch. i b., ale sygnatariusze jej nie ratyfi- kowali. 17 VI 1925 podp. został w Genewie, z inicjatywy LN, Protokół, dot. używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych, oparty na tekście Konwencji Waszyngtońskiej, ale bez klauzuli si omnes. Protokół, zw. Genewskim, został ratyfi- kowany przez większość państw Europy (Francja i ZSRR 1926, W. Brytania 1927, Niemcy i Polska 1929), tudzież Ameryki (z wyjątkiem USA). W 1935-36 faszystowskie Wiochy użyły w Etiopii iperytu (gaz musztardowy), a w czasie II wojny świat, hitlerowskie Niemcy stosowały gazy duszące (Zyklon B) do akcji ludobójczych w obozach zagłady, poza tym produkowały inne rodzaje b.ch. i b., co także czyniła Japonia, stosując b.ch. i b. w wojnie z Chinami; co potępił 6 VI 1942 pręż. F. D. Roosevelt, ostrzegając Japonię, a z kolei 9 VI 1943 Niemcy, ze USA zastosuje represalia. Sprawa b.ch. i b. była rozpatrywana przez Międzynar. Trybunały Wojskowe w Norymberdze i Tokio, 1946-48 (zob. też dżuma). W ONZ problem b.ch. i b. stanął w Radzie Bezpieczeństwa 20 VII 1952, w czasie wojny w Korei, w związku z oskarżeniem USA przez ChRL i KRL-D o użycie tych broni i z żądaniem ZSRR zaproszenia obu tych państw, by przedstawiły dowody. Wniosek został odrzucony, podobnie jak i drugi wniosek ZSRR, by Rada zaleciła państwom, które nie były członkami Genewskiego Protokołu 1925, by przystąpiły doń, co delegat USA uznał za „fałszywą propagandę pokoju". Dopiero 5 XII 1966 w sprawie b.ch. i b. wypowiedziało się (z inicjatywy Węgier) Zgr. Og. NZ, bez głosu sprzeciwu, Rez. 2162 B/XXI, że: „Zgromadzenie Ogólne kierując się zasadami Karty Narodów Zjednoczonych i prawem międzynarodowym; uważając, że broń masowego zniszczenia stanowi groźbę dla całej ludzkości oraz że jest nie do pogodzenia z przyjętymi normami cywilizacji; stwierdzając, ze ścisłe przestrzeganie zasad prawa międzynarodowego w kwestii prowadzenia wojny leży w interesie utrzymania tych norm cywilizacji; przypominając, ze Protokół Genewski dotyczący zakazu używania w wojnie gazów duszących, trujących i innych oraz środków bakteriologicznych z 17 czerwca 1925 r. został podpisany, przyjęty i uznany przez wiele Państw; podając do wiadomości, że zadaniem Konferencji Komitetu Rozbrojeniowego 18 Państw jest dążenie do porozumienia o zaprzestaniu rozwoju i produkcji broni chemicznej i bakteriologicznej oraz innej broni masowego zniszczenia oraz o usunięciu wszelkiej takiej broni z arsenałów państwowych, jak nawołują szkice propozycji na temat ogólnego i całkowitego rozbrojenia, przedłożone obecnie na Konferencje: l* Wzywa wszystkie Państwa do ścisłego przestrzegania zasad i celów Protokołu Genewskiego dotyczącego zakazu używania w wojnie gazów duszących, trujących i innych oraz środków bakteriologicznych, podpisanego w Genewie 17 czerwca 1925 r., oraz potępia wszelką działalność sprzeczną z tymi celami. 2. Zaprasza wszystkie państwa do przystąpienia do Protokołu Genewskiego z 17 czerwca 1925 r." Z kolei 20X111968, z inicjatywy Polski, Zgromadzenie, Rez. 2454 A/XXin, potwierdziło zalecenie Rez. 2162 B/XXI i poleciło ekspertom ONZ opracowanie raportu o skutkach ewentualnego u-życia tych broni, co zostało zrealizowane i opubl. przez Sekr. Gen. ONZ, 1VD:1969. Jest to jeden z najbardziej wstrząsających raportów ONZ, którego końcowe wnioski są następujące: 375. Ogólny wniosek wypływający z raportu można zatem wyrazić w kilku wierszach. Gdyby te bronie zostały kiedykolwiek użyte na duża skalę w czasie wojny, nikt nie potrafi przewidzieć, jak trwale byłyby skutki i jak wpłynęłoby to na strukturę społeczeństwa oraz na środowisko, w którym żyjemy. To nadrzędne niebezpieczeństwo dotyczy w tym samym stopniu państwa, które pierwsze zastosowałoby tę broń, jak i- państwa, które zostałoby zaatakowane, bez względu na środki obrony, jakie dane państwo mogłaby podjąć równolegle z rozwijaniem zdolności ofensywnej