... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Czy jednak prawidłowo rysuje się - w oparciu o takie kryterium - historyczny wymiar postaci? Był przecież Gomułka tym, który dźwigał ciężar likwidowania tzw. sprawy polskiej jako spuścizny czasu II wojny światowej, czyli przesunięcia ośrodka decyzji o sprawach kraju od wielkich mocarstw alianckich w ręce władzy polskiej. Przy tym zręcznie, aczkolwiek twardo, rozegrał batalię polityczną ze Stanisławem Mi-kołajczykiem jako przywódcą opozycji. Był tym, który czuwał nad sprawą niemiecką, można by nawet powiedzieć, że pilnował jej uważnie. Umiał ją wygrywać wewnątrz, jednocząc społeczeństwo, jak i na zewnątrz, wobec opinii międzynarodowej. Jest coś symbolicznego w tym, że moment zakończenia jego działalności politycznej w wyniku kolejnego konfliktu społecznego zbiegł się z doprowadzeniem do porozumienia z drugim państwem niemieckim: - RFN, co można uznać 'za po-twierdzenie, iż zrealizowanego w tej formie pojednania nie odczuło społeczeństwo polskie jako wielkiego osiągnięcia na forum międzynarodowym. Z sąsiadującym państwem niemieckim, czyli z Niemiecką Republiką Demokratyczną doprowadził do przyjaznej relacji na płaszczyźnie jednoznacznego uznania powojennego status quo oraz ideologicznej tożsamości. Gomułka rozwiązując sprawy kraju i jego relacji z sąsiadami był świadomy, jak istotne znaczenie ma zabezpieczenie głosu Polski w sprawach europejskich i na forum europejskim. W tym kontekście docenił też, jak ważne znaczenie ma ułożenie partnerskich stosunków z ZSRR, wschodnim sąsiadem, mocarstwem o randze światowej. Wyrazem tego nastawienia były różne inicjatywy Polski w gremiach międzynarodowych, dotyczące głównie systemu bezpieczeństwa zbiorowego, niekiedy wprost z jego osobą związane, kiedy indziej wychodzące od jego współpracowników. Jeden z historyków zachodnioeuropejskich za największe osiągnięcie "ery Gomułki" uznał rozwój oświaty, który uczynił Polskę krajem ludzi kształcących się, co w kraju mniej jest dostrzegane. Zapewne czas 'zmusi do zadania sobie pytania, jaki to wzorzec (socjalizmu - niezależnie od jego treści ogólnej - przyświecał "Wiesławowi" w jego działalności. Wydaje się, że miał to być model dopasowany do realiów w kraju, typu ascetycznego, co wyrażał swoim przykładem i egzekwował od współpracowników. Dzisiaj z dystansu pogomułkowskich doświadczeń widać, jak bardzo się on różnił od wzoru późniejszego. Mało w nim było łatwych obietnic, modnych rozwiązań. Mówi się o Władysławie Gomułce, że w niemałym stopniu cechowała go autorytarność, co samo w sobie nie jest w polityce wadą, choć podważa każdą demokratyczną strukturę władzy. Tę cechę łatwo dostrzec u wielu polityków polskich wcześniejszego okresu. Cecha ta wzmagała się z upływem lat, co nie doprowadzało jednak do większej skuteczności kontroli biegu spraw przez przywódcę, lecz ją osłabiało. Odsunięcie 24 25 od aktywnej działalności jeszcze w pełni sił zawsze bywa dla wybitnego polityka ciężkim przeżyciem, było też nim dla przywódcy PZPR. Władysław Gomułka utrwali się na kartach historii jako postać licząca się, jako symbol Polski szukającej swej nowej drogi w imię sprawiedliwości społecznej, drogi, która tak jemu, jak i społeczeństwu wydała się łatwiejsza, niż okazać się miała. "Rzeczpospolita" nr 201, 6 IX 1982 r. ANDRZEJ WERBLAN CZŁOWIEK, KTÓRY ODSZEDŁ WCZORAJ Droga Władysława Gomułki do ruchu robotniczego była typowa. Wywodził się z biednej podkarpackiej iwsi. Edukację poświadczoną chlubnymi świadectwami szkoły podstawowej zakończył wcześnie, aby zdobyć robotniczy zawód i zarabiać na życie. Był bardzo zdolny, chłonął otaczającą rzeczywistość, silnie reagował na niesprawiedliwość i krzywdę - własną i swojej klasy. Stąd wczesne kontakty ze środowiskami rewolucyjnymi. Swoje sympatie ulokował w skrajnej lewicy, tam, gdzie bunt był najsilniejszy. Dokonał wyboru między Polską Partią Socjalistyczną a Komunistyczną Partią Polski, na rzecz tej ostatniej. W odróżnieniu od wielu działaczy KPP owego czasu nie zachował sekciarskiej niechęci do PPS i poczucia wyższości wobec niej. Odwrotnie - należał do tych kapepowców, którzy rozumieli rolę PPS i cenili jej autentyczne wartości. W latach trzydziestych prowadził szeroką działalność w środowiskach robotniczych, w ruchu zawodowym, w pozostającej pod wpływami KPP organizacji PPS-Lewica. Nabył szerokie doświadczenie zarówno iw legalnej, jak i w nielegalnej pracy politycznej. Było to doświadczenie różne od doświadczenia przeciętnego funkcyjnego aktywisty KPP. W połowie lat trzydziestych przeszedł krótkie przeszkolenie w szkole Komintennu. 27 Był więziony, sądzony i skazywany. Postrzał otrzymany od policjanta spowodował trwałą dolegliwość nogi. Wszystkie wspomnienia z tamtych lat charakteryzują Władysława Gomułkę jako człowieka dociekliwego i pracowitego, o silnym charakterze, wręcz upartego, ale z dużym wyczuciem rzeczywistości. Okres 1939-1941 spędza we Lwowie. Trzyma się z dala od działalności politycznej i na uboczu licznego tam podówczas środowiska kapepowskiego. Żyje ze skromnej płacy brygadzisty w małej fabryce