... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Z uwagi na specyfikę tematu szczególnie przydatna okazała sic prasa wielkopolska, gdyż właśnie w Poznaniu wychodziły gazety aspirujątv do odgrywania roli nie tylko prowincjonalnej, ale i ogólnokrajowej. Problem stereotypów etnicznych mieści się w obrębie zainteresowali u wielu dyscyplin naukowych: psychologii społecznej, socjologii, politologu filozofii języka, etnologii, językoznawstwa, stał się też przedmiotem od rębnej interdyscyplinarnej specjalizacji określanej jako studia etniczne. Punk tem wyjścia w ich dociekaniach stały się poglądy Waltera LippmaniKi który pierwszy użył pojęcia stereotyp w interesującym nas znaczeniu, dr finiując go jako „obraz w głowie"3. W Polsce pionierem badań nad stereotypami etnicznymi był J. Chałasiński4. Po wojnie do tej tradycji naw u 2 W.A. Serczyk, Ukraina i jej dzieje w oczach współczesnych Polaków, w: Między Wxt / dem i Zachodem, red. H. Dylągowa i M. Filipowicz, Lublin 1994, s. 55. 3 Szczegółowo stan badań i różne definicje stereotypu omawiają zwłaszcza: A. Kapis/,*. wski, Stereotyp Amerykanów polskiego pochodzenia, Wrocław 1978, A. Schaff, Stereo' a działanie ludzkie, Warszawa 1981, por. też B. Wilska-Duszyńska, Rozważania o na stereotypów etnicznych, „Studia Socjologiczne" 1971/3, s. 97- 116. 4 J. Chałasiński, Antagonizm polsko-niemiecki w osadzie fabrycznej „ Kopalnia " na i nym Śląsku, „Przegląd Socjologiczny" 1935, z. 1-2. -338- Stereotyp Ukraińca w prasie Polski Zachodniej zywało wielu socjologów, a zwłaszcza A. Schaff, którego definicja stereotypu jako sądu wartościującego, odpornego na zmiany, związanego z określoną tradycją, zabarwionego stosunkiem emocjonalnym, często zawierającego pewną dozę przesady lub zniekształcenia stała się z pewnymi modyfikacjami punktem wyjścia do niniejszych rozważań5. Starałem się też uwzględnić w nich spojrzenie na interesujące nas zagadnienie przez pryzmat kategorii swój-obcy wprowadzonej przez F. Znanieckiego6, korzystając także z ustaleń J.St. Bystronia dotyczących wyobrażeń na temat obcych7. Prace historyczne dotyczące stereotypu Ukraińca funkcjonującego w społeczeństwie polskim w okresie międzywojennym jak dotąd są bardzo nieliczne. Bezpośrednio poruszali tę tematykę J. Radziejowski, J. Tomasze-wski i A. Stępnik8. Zainteresowanie nią widoczne jest także w literaturze ukraińskiej9. Jak zasygnalizowałem na wstępie, w analizowanej prasie dominował wyraźnie ujemny stereotyp Ukraińca jako nieprzejednanego wroga państwa, knującego spiski terrorysty, wichrzyciela porządku, podstępnego, chciwego polskiej ziemi, przebiegłego, skłonnego do największych okrucieństw haj-damaki żądnego odwetu na Polakach za, jak to pisano, najczęściej „urojone krzywdy". Stereotyp ten stopniowo zastępował wcześniejszy obraz ciemnego i prymitywnego Rusina, obok którego występował przez cały analizowany okres, częściowo na niego się nakładając. W tradycji polskiej pomimo kilku wieków wspólnej historii wyraźne było postrzeganie Rusinów 5 Dotyczą one stwierdzenia A. Schaffa, iż stereotyp charakteryzuje się brakiem intencji |xi/nawczej i pełni funkcję wyłącznie obronno-integracyjną. Polemizował z tym językoznawca I Hartmiński, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki, „Z Problemów Frazeologii Polskiej i Sło-«wńskiej", 1985, t. III, s. 50, por. też J. Bartmiński, Zagadnienie komunikacji literackiej utworach narracyjnych, w: Problemy socjologii literatury, red. J. Sławiński, Wrocław-War-iwa-Kraków-Gdańsk 1971, s. 127-148. 6 F. Znaniecki, Studia nad antagonizmem do obcych, w: F. Znaniecki, Współczesne na->.lv, Warszawa 1990, s. 265-358. 7 J.St. Bystroń, Tematy, które mi odradzano, (r. V: Megalomania narodowa), Warszawa J. Radziejowski, Polacy i Ukraińcy — kształtowanie się wzajemnego obrazu i stereo- /'». „Znak" 1984/11 - 12, s. 1468 - 1486; J. Tomaszewski, Stereotyp mniejszości narodowych U Rzeczypospolitej, w: Mity i stereotypy w dziejach Polski, red. J. Tazbir, Warszawa 1991; Slępnik, Stereotyp Ukraińca i stosunki polsko-ukraińskie w polskich podręcznikach historii 'csu II Rzeczypospolitej, w: Między Wschodem i Zachodem..., op. cit., s. 62-75. '' Zwłaszcza w pracy M