... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
, na którym postanowiono zwołać VI Plenum na dzień 14 grudnia i ustalono jego porządek. Przedmiotem plenum miały być dwie kwestie: l) informacja W. Gomułki na temat normalizacji stosunków z RFN (7 grudnia miało dojść do podpisania układu między PRL a RFN "O podstawach normalizacji i wzajemnych stosunków"); 2) referat Bolesława Jaszczuka na temat zmian w systemie ekono-' miczno-finansowym w planie 1971-1975. Sekretariat ustalił ponadto sposób wprowadzenia podwyżki cen detalicznych, którą zamierzano przeprowadzić 13 grudnia. Materiały w tej sprawie miały charakter taj- Państwo 461 ny i członkowie KC mieli je otrzymać w przeddzień podwyżki. Na 2-3 dni przed podwyżką miała się odbyć narada I sekretarzy KW, a w dniach 12-13 grudnia zebrania POP, na których miał być odczytany list Biura Politycznego KC PZPR z wyjaśnieniami i uzasadnieniami decyzji cenowych3. Jak z tego wynika, operacja cenowa, która spowodowała strajki i rozruchy na Wybrzeżu, a w konsekwencji upadek Gomułki, została zdecydowana w wąskim gronie sekretarzy KC, a członkowie Komitetu mieli się o niej dowiedzieć w przeddzień jej ogłoszenia. Warto tu dodać, że na wspomnianych zebraniach partyjnych w zakładach pracy decyzja o podniesieniu cen spotkała się z ostrym sprzeciwem. Nie zmieniło to jednak ani przedświątecznego terminu całej operacji, ani jej zasad. Reasumując: decydującym organem sprawującym władzę w Polsce - choć nie władzę konstytucyjną - był Sekretariat KC z dominującą pozycją I sekretarza. Faktyczne jego uprawnienia były większe niż łącznie prezydenta i premiera w Drugiej Rzeczypospolitej. W hierarchii krajowej, a także w opinii światowej I sekretarz KC pełnił funkcje szefa państwa. W czasie wizyt zachodnich dostojników zwracali się oni do niego per "ekscelencjo, panie I sekretarzu". W niektórych krajach czasami łączono tę funkcję z urzędem prezydenta, premiera, przewodniczącego Rady Państwa itp. Analogicznie w komitetach wojewódzkich PZPR najwyższa władza znajdowała się w ręku I sekretarza. Jego kompetencje były bez porównania szersze niż uprawnienia wojewodów Drugiej Rzeczypospolitej. Mieli oni decydujący wpływ na władzę prawodawczą - radę narodową - której zresztą od 1973 r. przewodniczyli, na władzę wykonawczą, tj. urząd wojewódzki, i władzę sądowniczą przez możliwość wpływania na obsadę stanowisk sędziowskich i prokuratorskich. Instrumentem władzy była tzw. nomenklatura, tj. lista stanowisk kierowniczych wymagających akceptacji kandydatur przez instancje PZPR. W latach osiemdziesiątych przyjęło to powszechną postać tzw. rekomendacji partyjnej, która dotyczyła także bezpartyjnych, np. rekomendacji dla ministra udzielał Sekretariat KC, dla dyrektora przedsiębiorstwa - Sekretariat KW, dla kierownika mleczarni - Sekretariat KP, a dla brygadzisty - Komitet Zakładowy. Lista nomenklatury wzrastała z każdym rokiem. W wielu przypadkach instancje partyjne korzystały z opinii Służby Bezpieczeństwa. Zmieniające się powiązania pomiędzy instancjami partyjnymi a SB są mało znane. Wiadomo, że wojewódzkie urzędy policyjne (MO i SB) podlegały wydziałom administracyjnym KW, a ich szefowie wchodzili w skład instancji wojewódzkich partii. W 1975 r. w związku z reformą administracji terytorialnej zlikwidowano powiaty i - co za tym idzie - partyjny aparat powiatowy - ostoję władzy PZPR w terenie. 18 komitetów partii szczebla wojewódzkiego zamieniono na 49 w nowych województwach. W ten sposób poważnie osłabiono dotychczasowe struktury władzy. Stronnictwa polityczne. W przeciwieństwie do ZSRR w Polsce istniały stronnictwa polityczne. Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL) miało prawo działać wśród chłopów, delegować swych członków na stanowiska nomenklaturowe, np. wojewody czy przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, miało reprezentację w Sejmie, wydawało własną prasę, lecz nie posiadało do 1956 r. organizacji młodzieżowej. Stronnictwo Demokratyczne (SD) obejmowało sferą swego działania głównie prywatne rzemiosło i handel. Jego rola była podobna do ZSL: nieco stanowisk w nomenklaturze, własna prasa, reprezentacja w Sejmie i brak organizacji młodzieżowej. 3 P. Domański, Tajne dokumenty Biura Politycznego grudzień 1970, Londyn 1991, s. 7-8. 40Z Polska Ludowa 1950-1989 Osobliwe miejsce w polskim środowisku politycznym pełniło stowarzyszenie PAX, na czele którego stał radykalny nacjonalista z okresu przedwojennego, Bolesław Pia-secki. Miało ono reprezentować prokomunistyczne środowiska katolickie, jednak - mimo wielu starań - nie zostało zaakceptowane przez Kościół. Dysponując własnymi przedsiębiorstwami przemysłowymi i handlowymi, posiadając prasę i wydawnictwo, Pia-secki miał szansę stworzenia parasola ekonomicznego dla ludzi dyskryminowanych politycznie, a wywodzących się ze Stronnictwa Narodowego bądź AK. W 1953 r. za odmowę opublikowania hołdowniczego artykułu po śmierci Stalina władze zamknęły ostatni niezależny organ związany z katolickim środowiskiem krakowskim "Tygodnik Powszechny" i przekazały go stowarzyszeniu PAX. Po wyborach 1961 r. PAX miał własną reprezentację w Sejmie. Rola Kościoła katolickiego. Konkordat zawarty między Watykanem a Polską w 1925 r. został wypowiedziany przez TRJN w 1945 r. Po śmierci prymasa Augusta Hionda w 1948 r. na czele episkopatu stanął Stefan Wyszyński. W 1950 r. zawarte zostało porozumienie między państwem i Kościołem katolickim, które - jak się początkowo wydawało - miało stworzyć pewien modus vivendi. Wkrótce się jednak okazało, że nie było ono dotrzymywane przez władze państwowe