... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
L�k przez ocen�, kt�r� mu wystawia osoba badana (a ocena ta dotyczy jego kom- petencji zawodowych) czyni go osob� podatn� na OIOB. I znowu, redukcja tego l�ku os�abi wielko�� efektu OIOB. 5. Powi�zania mi�dzy zmiennymi kontekstu psychologicznego badania psychologicznego Pisz�c w niniejszym rozdziale o izolowanym wp�ywie czynnik�w zwi�zanym z badaczem i osob� badan� na wyniki badania psychologicznego, dokona�em pewne- go uproszczenia bardziej z�o�onej, bo interakcyjnej rzeczywisto�ci badawczej. Po- st�pi�em tak dla wi�kszego uwypuklenia swoisto�ci wp�yw�w owych czynnik�w � zwi�zanych z badaczem i z osob� badan�. Rozpatrywanie zatem oddzielnie poszczeg�lnych wp�yw�w jest pewnym zabiegiem upraszczaj�cym (o statusie za- �o�enia idealizuj�cego). Tak naprawd�, to owe wp�ywy zaz�biaj� si�. Zreszt� owe zaz�bienia by�y kilkakrotnie ukazywane. Rysunek 4.1 przedstawia schematyczny obraz � nadal uproszczony � po��- cze� zachodz�cych mi�dzy najwa�niejszymi zmiennymi psychologicznymi oddaj�- cymi istot� interakcji �badacz-osoba badana". Wprowadzono na nim oznaczenia literowe: A\, A2, Bh B2, B3 (zmienne charakteryzuj�ce: badacza i osob� badan�); ah a2, b\, b2, b3 (wp�yw zmiennych z blok�w: A i B)\ c, d (sprz�enia zwrotne). Zacznijmy analiz� rys. 4.1 od przedstawienia tych zmiennych, kt�re s� swoi- stym �wk�adem" badacza w interakcj�. S� to: (1) zmienne osobowo�ciowe � sk�adaj�ce si� na charakterystyk� psychologi czn� badacza (np. autorytaryzm, neurotyzm, otwarto�� umys�u) � blok Ax; (2) zmienne charakteryzuj�ce funkcjonowanie zawodowe badacza � jego kompetencje zawodowe i do�wiadczenie w wykonywaniu zawodu, percepcja celu badania (np. realizacja badania na czyje� zlecenie) � blok A2; G��wnymi kana�ami przekazu informacji, kt�re modyfikuj� wp�yw zmiennych podmiotowych (zwi�zanych z osob� badan� i badaczem) na zachowanie si� bada- cza i osoby badanej w sytuacji badawczej s�: (a) OIB, kt�re w taki spos�b kszta�tuj� jego zachowania w sytuacji badawczej 121 Charakterystyka psychologiczna A, badacza BADACZ Kompetencje . badacza �r�d�a wst�pnych oczekiwa� Czynniki modyfi- kuj�ce wst�pne oczekiwania WST�PNE OCZEKIWANIA MODYFIKACJA WST�PNYCH OCZEKIWA� USTALONE OCZEKIWANIA pozyt./negat. oczekiwania badacza \ ^ \^ sprz�enie zwrotne klimat emocjonalny wk�ad wydajno�� X \ / / \. czynniki po�rednicz�ce 1 y/ Charakterystyka psychologiczna g osoby badanej Do�wiadczenie badawcze osoby S2 badanej Obraz instytucji zatrudniaj�cej 8, badacza ZA C H O W A N I E S I � B A D A C Z A O S O B A B A D A N A status motywacyjny SM wskaz�wki sugeruj�ce hipotez� WSH l�k przed ocen� LPO Oczekiwania osoby badanej OIOB czynniki po�rednicz�ce I ZACHOWANIE SI� OSOBY BADANEJ Rys. 4.1. Interakcja �badacz-osoba badana" (por. Duncan i in., 1969), �e osoba badana mo�e �odczytywa�" tre�� hipotezy badawczej na podstawie li tylko takich wska�nik�w paralingwistycznych odczy- tywanych osobom badanym instrukcji, jak: tempo, rytm, intonacja, wysoko�� g�o- su itp., kt�re r�nicowa�y osoby czytaj�ce instrukcje i znaj�ce/nie znaj�ce tre�ci hipotez; (b) OIOB, kt�re w pewnym stopniu wsp�kszta�tuj� zachowanie badawcze psychologa i zwrotnie dostosowuj� zachowanie osoby badanej do OIB badacza-psy- chologa (sprz�enie zwrotne c). Zmienn�, kt�ra � jak ju� wiemy z lektury pkt. 4.1 � stanowi swoisty pomost mi�dzy badaczem znaj�cym tre�� hipotezy i chc�cym j� potwierdzi� a osob� badan�, kt�ra musi si� w okre�lony spos�b zachowa� w sytuacji badawczej, s� OIB. Zanim jednak dojdzie do ukszta�towania si� oczekiwa� adresowanych do danej osoby badanej (badacz postrzega j� jako tak�, kt�ra jest �w stanie" potwierdzi� jego oczekiwania i przyczyni� si� do potwierdzenia hipotezy, lub jako tak�, kt�ra b�dzie raczej �no�nikiem" wynik�w falsyfikuj�cych hipotez�), badacz wytwarza pierwsze, wst�pne oczekiwania jej dotycz�ce, korzystaj�c z r�nych dost�pnych mu �r�de� informacji o niej. Dlatego te�, tak wa�na jest ca�kowita anonimowo�� bada�. Wst�pne OIB, ju� po przyj�ciu przez nie skrystalizowanej postaci, kszta�tuj� zachowania psychologa w sytuacji badawczej. Po�rednicz�c� rol� odgrywaj� cztery, wyszczeg�lnione przez Rosenthala, czynniki po�rednicz�ce 1�: sprz�enie zwrotne, klimat emocjonalny, wk�ad i wydajno��. To, jak zachowa si� osoba badana, zale�y od trzech grup zmiennych, (oznaczonych na rys. 4
