... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Elementy profeudalne w doktrynie katolickiej wyraźnie wystąpiły również za pontyfikatu Piusa IX. Papież ten kontynuował politykę popierania zasad legitymizmu i ostro potępiał liberalne prądy polityczne i umysłowe swoich czasów. Na soborze powszechnym w Waty- kanie przeprowadził ogłoszenie w 1870 r. dogmatu o nieomylności papieża w sprawach wiary i kościoła. Wystąpił też przeciwko ograniczaniu przywilejów kościoła w Niemczech oraz zajmował negatywne stanowisko wobec powstania 1863 r. w Polsce. Wydana w 1864 r. encyklika Quanta cura zawierała odrzucenie zasady wolności sumienia i prasy oraz zasady rozdziału kościoła od państwa. Dołączo- ny do encykliki Syllabus formułował potępienie aż 80 tez, uznając je za sprzeczne z nauką kościoła. Głosił on obronę tradycyjnych autorytetów scholastyki przed nowożytną myślą racjonalistyczną, intelektualnym i społecz- no-politycznym liberalizmem oraz laicką koncepcją wolności badań nauko- wych. Doktryna Piusa IX stała tym samym nadal na gruncie aprobaty stosunków feudalnych we wszystkich dziedzinach życia. Sytuacja zmieniła się dopiero w ostatnim ćwierćwieczu XIX stulecia. Rozwój wydarzeń nie przebiegał po myśli Watykanu. Szczególnie niepokojące były doświadczenia Komuny Paryskiej 1871 r. Zdrowy rozsądek polityczny, nakazujący unikać pozycji straconych, zmuszał kościół do zrezygnowania z antyburżuazyjnych i antykapitalistycznych demonstracji. Papiestwo dokonało więc zwrotu w kierunku zaaprobowania prokapitalistycznych przemian. U źró- deł tego zwrotu tkwiło niewątpliwie także to, że burżuazja zagrożona w stanie posiadania, zaniepokojona popularnością ideologii rewolucyjnej, sama zaczęła szukać dróg zbliżenia do kościoła. 282 I Aggiornamento Leona XIII. Błogosławieństwo Stolicy Apostolskiej dla Nlosunków kapitalistycznych zostało udzielone za pontyfikatu Leona XIII (1878-1903), pierwszego papieża czasów nowożytnych, który zrozumiał nieod- /.owność polityki aggiornamento (uwspółcześnienia) w kościele. Doprowadził on do zakończenia kulturkampfu w Niemczech, zawarł konkordat z Rosją, wznowił stosunki dyplomatyczne z Belgią; rozbudował i usprawnił administra- cję kościelną w Hiszpanii, Portugalii, Norwegii oraz w krajach Azji i Ameryki (m. in. utworzył aż 248 nowych diecezji). W nowych warunkach społecz- no-politycznych, w okresie powszechnego upadania starego porządku, rozwoju burżuazyjnego parlamentaryzmu, powstawania nowoczesnych partii politycz- nych oraz konsolidacji klasy robotniczej, Leon XIII stanął po stronie systemu kapitalistycznego. Doktrynę polityczną kościoła rozwijały liczne encykliki papieskie, w których zaznaczało się odejście od tradycyjnej doktryny. I tak, w encyklice Immortale Dei (1885) zawarte zostało nowe uzasadnienie boskiego pochodzenia nierówności społecznych. Encyklika Diuturnum Illud (1881) roz- wijała zasadę boskich źródeł władzy państwowej. Encyklika Quod apostolid muneris (1878) poddawała krytyce ruch socjalistyczny. W encyklice Graves de communi (1901) zawarto ideę tworzenia katolickiego ruchu chrześcijańs- ko-demokratycznego. Encyklika Aeterni Patris (1879) była wykładem nowej neotomistycznej filozofii. Najważniejszą spośród encyklik Leona XIII była wydana w 1891 r. encyklika Rerum Novarum, w której sformułowano papieskie stanowisko w sprawach własności oraz program taktyki w dziele rozwiązania palących kwestii społecznych. Filozofią kościoła pozostała nauka Tomasza z Akwinu. Została ona jednak odpowiednio uzupełniona i przystosowana do potrzeb schyłku XIX w. (neoto- mizm). Neotomiści rozbudowali w szczególności te składniki doktryny tomis- tycznej, które zajmowały się zagadnieniem osobowości, głosząc potrzebę podporządkowania postępowania człowieka celowi najwyższemu, tj. zbawieniu i poznaniu reprezentowanego przez kościół Boga. Stara funkcja tomizmu okazała się tu nadal żywotna: sprowadzała się ona do poddania wszystkich czynności i dążeń ludzkich nauczaniu kościoła. Neotomizm stał się teoretyczną podstawą podstawowych tez koncepcji chrześcijańskiej demokracji, a zwłaszcza naturalnego charakteru prywatnej własności, idei solidaryzmu, programu rozwiązania kwestii społecznej oraz politycznej zasady legitymizmu, tj. uznania praw nabytych do władzy w państwie