... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Był to początek wojny domowej, trwającej z przerwami od 1445 do 1485 r., zwanej „wojną Czerwonej i Białej Róży", gdyż dom Lancaster miał w herbie czerwoną różę, a dom Yorków — białą. Po stronie Lancasterów stała większość baronów, przede wszystkim przyzwyczajeni do samodzielności politycznej feudałowie pomocy, którzy dysponowali znaczną silą zbrojną, • po stronie Yorków — część feudałów z bardziej rozwiniętych pod względem ekonomicznym południowych i wschodnich hrabstw, a także znaczna część nowej szlachty i bogatych miesz- czan. Dla wielu feudałów obu obozów wojna ta była jedynie pretekstem do grabieży, rozboju i wzmocnienia ich samodzielności politycznej. Po zakończeniu wojny stuletniej powiększyli oni swe siły zbrojne przez wcielenie nie zatrudnionych najemników. Wojna Czerwonej i Białej Róży była okresem największego rozpasania, samowoli i bezprawia arystokracji feudalnej. Po wielu krwawych starciach między obiema partiami Edward z rodu Yorków zajął Londyn i został ogłoszony królem jako Edward IV (1461—1483). Edward IV okrutnie zemścił się na baronach popierających Lancasterów, ale nie dowierzał też swoim zwolennikom i dlatego starał się pozyskać przedstawicieli rycerstwa, nadawał im tytuły i posiadłości. Edward IV nieufnie odnosił się również do parlamentu, który wybrany został pod naciskiem możnowładztwa. Król starał się przeto w miarę możliwości obchodzić się bez parlamentu, szczególnie w sprawach fi- nansowych, i wolał uciekać się do tzw. „dobrowolnych darów" i pożyczek. Bogaci mieszczanie nie odmawiali mu tych pożyczek, ponieważ widzieli w mocnej władzy królewskiej gwarancję przed powrotem anarchii feudalnej. Po śmierci Edwarda IV tron przeszedł na jego małoletniego syna Edwarda V, który został jednak obalony przez stryja Ryszarda i z jego rozkazu zaduszony w wiezieniu. Kiedy Ryszard III próbował ukrócić samowolę baronów, wybuchło nowe powstanie. Baronowie wysunęli swego kandydata na tron — Henryka Tudora, dalekiego krewnego domu Lancaster. W 1485 r. doszło między wojskiem Ryszarda i Henryka Tudora do decydującej bitwy pod Bosworth, która zakoń- czyła się całkowitą porażką Ryszarda III i jego śmiercią. Henryk Tudor został królem Anglii. Henryk VII, założyciel nowej dynastii Tudorów, zwalczał nieustannie samowolę baronów i umacniał władzę królewską. Realizowanie tej polityki przyszło mu tym łatwiej, że w wojnie Czer- wonej i Białej Róży zginęła znaczna część starego możnowładztwa feudalnego. Potęga tej grupy feudałów została podkopana przez konfiskaty posiadłości magnackich dokonywane w czasie tej wojny i po jej zakończeniu. Jednocześnie rosła własność ziemska i społeczne znaczenie nowej szlachty, zainteresowanej, w umocnieniu władzy królewskiej. PRZESŁANKI KSZTAŁTOWANIA SIĘ NARODU ANGIELSKIEGO W epoce panowania feudalizmu w Anglii nie mogła ukształtować się jedność narodowa, lecz pewne elementy narodu powstawały stopniowo już w okresie przedkapitaJistycznym. Pod ko- niec XIV — na początku XV w. ukształtował się język ogólnoangielski (standard EnglisK) w opar- ciu o dialekt londyński, który wzbogacił się słowami zaczerpniętymi z języka francuskiego i czę- 757 ściowo łaciny. Język ten stał się powszechnie przyjętym językiem potocznym i literackim. Kialy po 1485 r. ustały zamieszki feudalne, które poprzednio rozdzierały Anglię, mogła się kształunv.i< trwała wspólnota terytorialna, a dzięki rozwojowi rynku wewnętrznego i umocnieniu \vi<;/i ekonomicznych między poszczególnymi hrabstwami powstawała wspólnota życia ekonomiczne go. Zaczęły kształtować się także narodowe cechy układu psychicznego i kultury, co najdobitniej wyraziło się w literaturze. ROZWÓJ LITERATURY Literatura w języku angielskim torowała sobie drogę w walce nie tylko z piśmiennictwem łacińskim, kultywowanym przez kościół i będącym podstawą średniowiecznego wykształcenia uniwersyteckiego, lecz również z literaturą w języku francuskim, która w XIV — XV w. była dość m tm $t to ^tmtc otljn* UKU m Geoffrey Chaucer szeroko rozpowszechniona w środowisku angielskiego możnowładztwa feudalnego, zwłaszcza na dworze. Najważniejszą rolę w rozwoju literatury w języku angielskim odegrały tak wybitne utwory, które pojawiły się w Anglii w drugiej połowie XIV w., jak poemat Williama Langlanda Piotr Oracz (Pierś the Plowman), a zwłaszcza Opowieścikanterberyjskie Geoffreya Chaucera. William Langland (ok. 1332—ok.1377) pochodził ze środowiska chłopów i w poemacie swoim dał wyraz nastrojom i pragnieniom mas pracujących ówczesnej Anglii — chłopstwa, a tak- że wiejskich i miejskich rzemieślników. Napisany aliteracyjnym wierszem białym wywodzącym się z poezji anglosaskiej, poemat Langlanda był zrozumiały dla prostych ludzi i znalazł wielu czy- telników. Duch poematu bliski był umysłowości przeciętnego Anglika