... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

Eufrazja u�miechn�a si�. Kpiarz by� to m�ody blondyn z b��kitnymi oczami, smuk�y, z w�sikami, w modnym fraczku, w kapeluszu na bakier, z ostrym j�zykiem, s�owem, w pe�nym rynsztunku. Ile� starc�w pomy�la� Rafael ko�czy sza le�stwem �ycie uczciwo�ci, pracy, cnoty! Ten ma ju� zimne nogi, a goni za mi�o�ci�... I c�, panie wykrzykn�� Valentin zatrzymuj�c kupca i rzucaj�c wymowne spojrzenie Eufrazji nie przypomina pan ju� sobie swojej surowej filozofii? Ba odpar� kupiec bezd�wi�cznym g�osem jestem szcz�liwy jak m�odzieniec. Wzi��em �ycie na opak. Ca�e ono mie�ci si� w godzinie mi�o�ci. W tej chwili rozleg� si� dzwonek, publiczno�� po bieg�a zaj�� miejsca. Starzec i Rafael rozstali si�. Wchodz�c do lo�y, margrabia ujrza� Fedor� siedz�c� na wprost niego. Hrabina przyby�a zapewne niedaw no; odrzuca�a szal, ods�ania�a szyj�, wykonywa�a mn� stwo gest�w wdzi�cz�cej si� kokietki: wszystkie spoj rzenia skupia�y si� na niej. Towarzyszy� jej par Fran cji: poprosi�a go o lornetk�. Po jej ge�cie, po sposobie, w jaki spojrza�a na t� now� ofiar�, Rafael odgad� ty 222 r rani�, jak� cierpia� jego nast�pca. Oczarowany bez w�tpienia jak on niegdy�, mamiony jak on, walcz�cy ca�� pot�g� prawdziwej mi�o�ci przeciw zimnym ra chubom tej kobiety, �w m�ody cz�owiek musia� cier pie� wszystkie m�ki, kt�rych Rafael szcz�liwie si� wy rzek�. Niewys�owiona rado�� o�ywi�a fizjonomi� Fedory, kiedy, wymierzywszy lornetk� na wszystkie lo�e i po�piesznie przejrzawszy toalety, mog�a sobie rzec, �e zma�d�y�a naj�adniejsze, najwykwintniejsze kobiety w Pary�u; za�mia�a si�, aby pokaza� bia�e z�by, po trz�sn�a g�ow� strojn� w kwiaty, aby �ci�gn�� zach wycone spojrzenia. Oczy jej bieg�y od lo�y do lo�y, drwi�c sobie z niezr�cznie w�o�onego beretu jakiej� ro syjskiej ksi�nej lub z nieudanego kapelusza, kt�ry fa talnie by� nie do twarzy c�rce bankiera. Naraz zblad�a widz�c nieruchomy wzrok Rafaela; odepchni�ty ko chanek spiorunowa� j� wzgard�. Podczas gdy �aden z wygnanych zalotnik�w nie ur�ga� jej pot�dze, jeden Valentin bezpieczny by� od jej pokus. W�adza, kt�rej kto� bezkarnie ur�ga, bliska jest upadku. Maksyma ta tkwi g��biej w sercu kobiet ni� w g�owie kr�l�w. Tote� Fedora widzia�a w Rafaelu �mier� swoich powab�w i swojej zalotno�ci. S��wko, rzucone przeze� w wili� w operze, ju� obieg�o salony paryskie. Ostrze tego po cisku zada�o hrabinie nieuleczalny cios. We Francji umiemy przy�ega� rany, ale nie znamy jeszcze lekar stwa na skutki z�o�liwego konceptu. W chwili gdy wszystkie kobiety spogl�da�y kolejno na margrabiego i na hrabin�, Fedora chcia�aby wtr� ci� go w czelu�� Bastylii: mimo jej talentu udawania rywalki odgad�y jej cierpienia. Zarazem straci�a sw� 223 .  ostatni� pociech�. Rozkoszne s�owa: "Jestem naj�ad niejsza!", ten wiekuisty pewnik, kt�ry koi� wszystkie zgryzoty jej pr�no�ci, sta� si� k�amstwem. Z pocz�t kiem drugiego aktu jaka� kobieta zaj�a miejsce obok Rafaela, w lo�y, kt�ra dot�d by�a pusta. Rozleg� si� szmer podziwu. Morze twarzy ludzkich poruszy�o si� inteligentn� fal�, wszystkie oczy zwr�ci�y si� ku nie znajomej. M�odzi i starzy uczynili tak przeci�g�y zgie�k, �e w chwili podniesienia kurtyny orkiestra obr�ci�a si� zrazu, aby za��da� milczenia; ale i ona przy��czy�a si� do oklask�w. O�ywione rozmowy za wi�za�y si� we wszystkich lo�ach. Kobiety uzbroi�y si� w lornetki; starzy, odm�odzeni, przecierali szk�a. Stopniowo zachwyt u�mierzy� si�, rozleg� si� �piew, wszystko wr�ci�o do porz�dku. Wielki �wiat, zawsty dzony, �e uleg� naturalnemu odruchowi, odzyska� ch��d swoich manier. Bogacze nie chc� si� dziwi� ni czemu; powinni od pierwszego rzutu oka spostrzec w pi�knym dziele wad�, kt�ra ich zwolni od podziwu: to dobre dla posp�lstwa! Mimo to ten i �w nie s�ucha j�c muzyki wpatrywa� si� w naiwnym zachwycie w s� siadk� Rafaela. Yalentin ujrza� w parterowej l�ce, obok Akwiliny, plugaw� i krwist� twarz Taillefera, kt�ry przesy�a� mu wymowne znaki. P�niej ujrza� Emila, kt�ry stoj�c w fotelach zdawa� si� m�wi�: "Ale� sp�jrz na to pi�kne stworzenie, kt�re masz ko�o siebie". Wreszcie Rastignac, siedz�c obok pani de Nucingen i jej c�rki, szarpa� r�kawiczk� w rozpaczy, �e jest przykuty nie mog�c �pieszy� do pi�knej niezna jomej. �ycie Rafaela zale�a�o od nie naruszonego dot�d 224 paktu, jaki zawar� sam ze sob�: przyrzek� sobie nie spojrze� na �adn� kobiet� i, aby by� wolny od pokusy, nosi� lornetk�, w kt�rej kunsztownie pomieszczone szkie�ko niweczy�o harmoni� najpi�kniejszych rys�w. Jeszcze pod wra�eniem grozy, kt�ra go ogarn�a rano, kiedy pod wp�ywem prostego �yczenia talizman skur czy� si� tak szybko, Rafael postanowi� nie obr�ci� si� do s�siadki. Rozparty jak jaka ksi�na, obr�cony ple cami, zas�ania� niegrzecznie nieznajomej p� sceny, wyra�nie lekcewa��c j�, nie chc�c nawet wiedzie�, �e pi�kna kobieta znajduje si� za nim. S�siadka na�lado wa�a pozycj� Rafaela: wspar�a �okie� na kraw�dzi lo�y i patrz�c na �piewak�w trzyma�a g�ow� nieco w bok, jakby pozowa�a do portretu. Oboje wygl�dali na par� posprzeczanych kochank�w, kt�rzy si� d�saj� na sie bie, obracaj� si� do siebie plecami, a padn� sobie w obj�cia za pierwszym s�owem. Chwilami stroik z pi�r lub w�osy nieznajomej muska�y g�ow� Rafaela i sprawia�y mu rozkosz, kt�rej broni� si� m�nie; nie bawem uczu� lube dotkni�cie blondynowych falbanek; sama suknia wydawa�a szelest pe�en czarodziejskiej pokusy; wreszcie, nieznaczne dr�enie, w jakie oddech wprawia� piersi, plecy, suknie tej �adnej kobiety, ca�e jej lube �ycie udzieli�o si� nagle Rafaelowi jak iskra elektryczna; tiule i koronki, �askoc�cjego rami�, prze nosi�y na nie rozkoszne ciep�o bia�ych i nagich plec�w. Jakby przez kaprys natury dwie te istoty, rozgrodzone przez "dobry ton", rozdzielone otch�ani� �mierci, od dycha�y razem, my�la�y mo�e wzajem o sobie. Przej muj�cy zapach aloesu do reszty upoi� Rafaela. Wyo bra�nia jego, podra�niona przeszkodami i zaporami, 225 .  narysowa�a mu nagle p�omiennymi rysami obraz ko biety. Obr�ci� si� szybko. Nieznajoma, zapewne zniecierpliwona tak bliskim s�siedztwem z obcym m�czyz n�, uczyni�a podobny ruch; twarze ich, o�ywione jed n� my�l�, znalaz�y si� na wprost siebie. Paulina! Pan Rafael! Skamienieli oboje, spogl�dali chwil� w milczeniu. Rafael ujrza� Paulin� w toalecie prostej i pe�nej smaku. Przez gaz�, kt�ra skromnie przys�ania�a jej gors, wprawne oczy mog�y spostrzec bia�o�� linii i odgadn�� kszta�ty, kt�re obudzi�yby podziw nawet w kobiecie. Zachowa�a przy tym dziwn� dziewicz� skromno��, niebia�sk� prostot�, wdzi�k. R�kawkom sukni udzie la�o si� dr�enie, kt�rym pulsowa�o jej cia�o w rytm przy�pieszonego bicia serca. Och! niech pan przyjdzie jutro rzek�a niech pan przydzie do hoteliku Saint-Ouentin zabra� swoje papiery. B�d� tam o po�udniu. Niech pan przyjdzie punktualnie. Wsta�a spiesznie i wysz�a