... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Sprawy te nie pozwalały na całkowite wyeliminowanie Europy z orbity zainteresowań Waszyngtonu. Nie rozstrzygnięte w pierwszych latach powojennych problemy wracały w latach późniejszych. Dlatego też wiele uwagi w rozdziale trzecim (1924-1928) poświęcono planom pomocy gospodarczej dla państw europejskich, zwłaszcza dla Niemiec, następnie protekcjonizmowi, parytetowi złota itd. Tematyka gospodarcza dominuje też w rozdziale następnym, obejmującym czas wielkiego kryzysu (1929-1932). W polityce amerykańskiej wobec Europy pojawiają się wówczas także nowe elementy, związane z wydarzeniami na Dalekim Wschodzie, a także z burzliwą sytuacją w Niemczech. Pierwsze lata prezydentury F. D. Roosevelta nie zapowiadały przełomu w amerykańskiej polityce zagranicznej. Energia rządu amerykańskiego skierowana została na walkę z kryzysem gospodarczym. Jednak wzrost zagrożenia wojennego powodował, że uwaga administracji Rooseyelta w coraz większym stopniu kierowała się ku Europie. Biały Dom próbuje zatem odejść od polityki izolacjonizmu i wymóc na społeczeństwie amerykańskim zgodę na większą aktywność na arenie międzynarodowej. Te próby i zabiegi Roosevelta przedstawiono w ostatnim rozdziale, doprowadzającym nasze rozważania do momentu przystąpienia Ameryki do wojny w grudniu 1941 r. W dorobku historiografii polskiej zagadnienie polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych wobec Europy w okresie między 1914 a 1941 r. nie należy do najlepiej zbadanych. Uderza fragmentaryczność traktowania tematu. Ze zrozumiałych względów najlepiej przedstawia się w polskim piśmiennictwie historycznym i politologicznym stan badań w zakresie stosunków na linii Waszyngton-Warszawa2, wiele 2 J. R. Wędrowski, Stany Zjednoczone a odrodzenie Polski. Polityka Stanów Zjednoczonych wobec sprawy polskiej i Polski w latach 1916-1919, Wrocław 1980; B. W. Win id, W cieniu Kapitolu. Dyplomacja polska wobec Stanów Zjednoczonych Ameryki 1919-1939, Warszawa 1991; L. Pastusiak, Roosevelt a sprawa polska 13 miejsca poświęcono postaci i polityce Th. W. Wilsona, F. D. Roosevel-ta, a ostatnio także H. C. Hooyera3. Znacznie trudniej o monografie, kreślące całościowy obraz amerykańskiej polityki zagranicznej wobec naszego kontynentu w okresie międzywojennym, a zwłaszcza w latach dwudziestych4. Zapełnienie tej luki badawczej było jednym z głównych powodów skłaniających do zajęcia się tą mniej znaną, aczkolwiek interesującą problematyką. Na tle polskiej literatury niezwykle bogato rysuje się dorobek piśmiennictwa obcego, zwłaszcza historiografii amerykańskiej. Wiele napisano na temat Wilsona. Obok prac pełnych aplauzu dla jego idealistycznego pojmowania stosunków międzynarodowych i utożsamiających jego działalność ze spełnieniem dziejowego posłannictwa, historycznej misji Ameryki, pojawiły się prace wolne od emocjonalnego zaangażowania5. Z licznych opracowań dotyczących dyplomacji Stanów Zjednoczonych w latach dwudziestych i na początku lat trzydziestych warto wspomnieć o dorobku pisarskim L. E. Ellisa6, R. H. 1939-1945. Warszawa 1980; tenże, Amerykańscy prezydenci wobec spraw polskich, Warszawa, b.r.w.; M. M. Drozdowski, Z dziejów stosunków polsko-amerykańskich, Warszawa 1982; tenże (o polskim dorobku amerykanistycznym): Stosunki pol-sko-amerykańskie w latach 1919-1939. Kilka uwag o literaturze przedmiotu, w: Pol-ska-Niemcy-Europa, Poznań 1977 oraz Polska amerykanistyka, w: Ameryka Pólnocna. Studia, t. I, Warszawa 1975. 3 L. Pastusiak, Prezydenci, t. I-III. Warszawa 1988; H. Parafianowicz, Zapomniany prezydent. Biografia polityczna Herberta Clarka Hoovera, Białystok 1993. 4 L. Pastusiak, Poi wieku dyplomacji amerykańskiej, 1898-1945, Warszawa 1974; J. R. Wędrowski, Wizje i realia. USA a Europa środkowowschodnia 1919-1923, Warszawa 1990; P. Grudziński, Przyszłość Europy w koncepcjach Franklina D. Roosevelta (1933-1945), Wrocław 1980; A. Mania, Polityka Stanów Zjednoczonych wobec Związku Radzieckiego w latach 1933-1941, Warszawa 1987. 5 W grupie prac apologetycznych należy wymienić: W. Diamond, The Economic Thought of Woodrow Wilson, Baltimore 1943; The Philosophy and Politics of Woodrow Wilson, ed. by E. Latham, Chicago 1958; The Political Thought of Woodrow Wilson, ed. by E. D. Cronon, Indianapolis 1965. Punkt przełomowy w interpretacji ery Wilsona stanowiła praca H. Nottera, The Origins of the Foreign Policy of Woodrow Wilson, Baltimore 1937; także A. Mayer, Political Origins ofNew Diplomacy, 1917-1918, New Haven 1959; N. G. Levin (Jr), Woodrow Wilson and World Politics: Americas Response to War and Revolution, New York 1968; imponujący dorobek pisarski czołowego biografa i wydawcy pism Wilsona - A. S. Linka zawiera liczne akcenty apologetyczne i dlatego musi być traktowany z pewną ostrożnością, choć jego prace zasługują ze wszech miar na uwagę. 6 L. E. Ellis, Frank & Kellogg and American Foreign Relations, 1925-1929, New Brunswick 1961; tenże, Republican Foreign Policy, 1921-1933, New Brunswick 1965. 14 Ferrella7, M. J. Puseya8, F. Costiglioli9. Omówienie gospodarczego aspektu stosunków Ameryki z Europą znajdziemy m.in. w pracach H. Feisa10, M. P. Lefflera11, D. H. Aldcrofta12, S. A. Schukera13 i J. H. Wilson'4. Bogatą literaturę na temat amerykańskiej strategii zewnętrznej w okresie prezydentury F. D. Roosevelta otwiera praca R. Dalleka, zaliczana do grupy najlepszych15. Podobnie znaczące są opracowania A. M. Schlesingera16 i F. Friedela17. Aspekt izolacjonizmu w ówczesnej dyplomacji amerykańskiej i próby przełamania społecznego oporu przeciwko zaangażowaniu Ameryki znajdziemy w monografiach W. L. Langera, S. E. Gleasona18, M. Jonasa19, S. Adlera20. Ciekawe studium na temat roli i miejsca Niemiec w dyplomacji amerykańskiej proponują A. A. Offner21, J. V. Compton22 i H. W. Gatzke23. 7 R. H