... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
i vYul- cie, zresztą umiarkowane, udzielóne przez Katarzynę II Stanisławowi Augustowi, rozbiło jednolitą dotychczas grupę magna- tów, z których część zwróciła się w stronę innych mocarstw, przede wszystkim- Prus. Początki przebudowy wsi polskiej trzymanie Polski jako podległego sobie W drugiej połowie XVIII w. po raz pier- kraju. wszy wysunięta została sprawa zmian stru- Wzrost wpływów Rady Nieustającej po- ktury rolnej nie tylko przez zwolenników wodował coraz wigkszą niechęć oligarchii reformy państwa, ale i przez coraz liczniej- magnackiej. Kiedyjednakw 1780 r. woţska sze rzesze praktycznych użytkowników. rosy.ţieţciły Polskę, okazało sig, że Mimo bowiem rosnących obciążeń pań- stronnictwo królewskie potraiiłóţ ś_obi_e za szczyźnianych folwark w swojej dotychcza- pewnić i w wolnych wyGoracţ sejmowţch sowej postaci stawał przed poważnym kry- przewagę nad opozycją. Mimţ tţ, śţczegó- zysem. Niska wydajność pracy pańszczy- lnie w ciągu pierwszych czterech lat rządów źnianej wiązała się z ekstensywną gospoda- Rady Nieustającej, języczkiem u wagi w rką. W połowie XVIII w. przeciętne plony walce stronnictw politycznych w Polsce był nie przekraczały 3 ziaren z jednego. Przy ambasador Stackelberg. W latach osiem- silnym wzroście ludności, który w tym stu- dziesiątych, wobec zmian w polityce zagra- leciu miał miejsce na terenie całej Europy, nicznej Rosji, zbliżył się on do króla. Jed- w krajach zachodnich zaistniała koniecz- nocześnie opozycja magnacka, rezygnując ţśţ:ţ.ţ.ortn na wţ ţ _ ro u tow z aspiracji niepodległościowych, rozpoczę- spożywczţch; na plan pierwszy wysunęła ła ze swej strony zjednywać sobie Potemki- się tu Roţţţ,:ale iţtniała.ţQ.znyślna koniun- na. Taki układ stosunków był zdecydowa- kLizra takżę dţa:,ţospodarki Polski. nie korzystny dla Petersburga, który w ţd schyłku epoki sasţieţ ţdokonywane swoim dobrze pojętym interesie czuwał nad były rozmaite - i na ogół udane - próby niezmiennością sytuacji w Polsce, wygry- zamiany gospodarki folwarcznej na nieco wając zręcznie konflikty między obu zwal- inne formy. Zmiany te, ogólnie biorąc,,ţo- czającymi się stronnictwami. Dopiero w legały głównie na rozsźerzaniu tereţóţţ-: 1785 r. opozycja magnacka wypierana gospodarowanych, zwiększan_ iu roli propi- przez króla z coraz to dalszych stanowisk naćji w dochodzie folwarku, różriicowaniu państwowych rozpoczęła wzmożoną akcję, ţańszczţ.nyţ rozwoju osadnićtvva czynszo- która doprowadziła ponownie do mediacji wegoţwzrości_e hodowli. M_óńó ól śź al ćţe- rosyjskiej. Ataki oligarchii kierowały się _cki n_ a hande__1 wódką. przyrtosił coraz wię ţ przeciwko ludziom z otoczenia króla, rze- szy doc_hód = a póprźeţ źaałnżanie się czywiście niejednokrotnie karierowiczom i ţhłopów w karczmach folwarcznych wpro- przypadkowym faworytom. Rozpętanie wadzał dodatkowe uzależnienie ekonomi- nastrojów antykrólewskich było na: Igkę _czne od dworu. Rozwój propinaţji pówo- Rosji, o sojusz z którąţ Stanisław August ciował też wźrost areału uprawy jęczmie- zaćţąi coraţ ţardziej ţorączkowo _zabie- nia, który zaczął odgrywać istotną rolę w gać. Udało mu się ţpótkać z carycą w 1787 r. gospodarce wsi polskiej. Dążenie wielkiej w Kaniowie, gdzie przybyli również przed- własności do wyprodukowania dodatko- stawiciele opozycji, proponujący stworze- wej ilości żyta i pszenicy na eksport oraz J1ţ L LuSVJYvuu ţ..ţ) ţţţţ'' 7- żących niekiedy odłogiem od czasów "po- topu". Próby znalezienia nowych dochţ dów prowadziły też do rozszerzania stosowa- n ch dotycţćzas form panszcz zn. Obok tradycyjnego o wiąz u uprawy pola w wysokości 8-9 dniówek od rodziny chłop- skiej folwark organizował prace związane z innymi dziedzinami życia gospodarczego. Tak więc pańszczyźniana obróbka lnu mia- ła na celu wprowadzenie przez szlachtę na ţ ţ J- starczała mięsa na eksport, hodow (wełnistych merynosów) - wełny, atacja lasu - drewna, smoły, wt bciążeń owodował, rzec wzrost oporu chłopskiego, który wiał sţ ţiţ pró6ać ńego ograniczenia wyzysku (supliţ skie), bądź w licznych ucieczkach i ţac w oszu iwaniuznosnieţsz ţţw praćyl;nţiţţţki ţó ţrńţ, ria CTkrainę). Wpływał też na pojaw 256 8ţ 17 == Historia Polski do roku 1795 Gęstość zaludnienia w Polsce w drugiej połowie XVIII w. (Według I. Gieysztorowei) Karczma w Jeleśni z drugiej połowy XVIII w. wzrostem i rozwojem form pańszczyzny. Ten stan rzeczy przyczynił się do dalszego nowego zjawiska = ludzi luźnych. Żebra- zróżnicowania społeczeństwa wiejskiego. cy, włóczędzy, domokrążcy stanowili stały Obok istniejących od paruset lat pełnorol- element krajobrazu wsi polskiej od cza- nych chłopów, mało- i bezrolnych zagrod- sów średniowiecza. W czasach stanis_ławo- ników i chałupników coraz więcej pojawia- wskich ilośc ich znacźnteţzrosła, do c;eţo ło się tzw. danników (czynszowników), prţyczyzuły się i zbiegoţLwa, i róţwarţtwie- dzierżawców, wchodzących w umowę z nie klasowe w łonie samego chłopstwa. dziedzicem na najróżniejszych warunkach. Bezrolni niejednokrotnie usuwani byli po- Sţomţikowana sytuacla ospodarcza po- za obręb stanowego i terytorialnego przy- głębi_ona była rozmaitym sto nţ iąz- pisania, tworząc tolerowaną - lub nawet ków prawnych między szlachtą a c opa- poszukiwaną -- przez szlachtę grupę, z mi; śzlachtą a Żydairiiţa:reńţuJącymi której rekrutowano siłę roboczą na potrze- my, chłopami bogatymi i,uboższ mţ iţţ, by miast czy przemysłu szlacheckiego. Nie- pó_ovvţYlţynţţţłţ prţy zależnie od tych zjawisk i mimo wykorzys- tym, ogólnie rz_ecz_biorąc, dalsze przyśpie- tywania utajonych sił roboczych w gospo- szenie rozwarst__wienia_. Za.ńi grupy.srţ- darstwie chłopskim (początki pracy dzieci nioz_amożn ţh ţ szedł w pţ,-ţe z w przędzalnictwie) rosnące obciążenia i rozwojem liczebnţm biedoty i wyrastaniem brak jakichkolwiek bodźców ekonomicz- `ţchłop_ skich bogaczy nierzadţoţkorzystają- nych obniżały dodatkowo wydajność pra- ćyćh źpracyţń:ajemrieJ, in.ţm przyţo,ţţe cy chłopa, a tym samym zmniejszały do- pańszczyzny. chody szlachcica. Stąd też w drugiej poło- Inaczeţ układałţ się stQ.ţtltnki.-naţbsza- wie XVIII w. obok rób upowszechnienia raćh zaborów. Wszystkie trzy państwa roz- jedno_lityc_h_ norm wysokieJ panszczyzny za- bioroţve były monarchiami absolutyzmu, o częło się i-ozwţać ta że oczynszowanie silneJ władzy wykońawćz ţ ; Austrii tzw. chłopów, a co za tym id_ zie viţieś i_ţv ţţ_raż : ' teiórmy Jţţeţńs iţ Cţóprowadziły w latach większym stopnin wł ćżała się dó gospo- 1772-1789 do wydania serii rozporządzeń darki towarowo-pienię aju