... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Już ten krótki fragment ukazuje księcia jako rycerza chrześcijańskiego, odważnie broniącego kościoła i nawraca- jącego pogan. W zdaniu następnym Gali stosuje składnię przeciwstawienia oraz wpro- wadza znaczące, skontrastowane metafory - w walce przeciw poganom nieskuteczny okazuje się miecz nauczania oraz miecz zniszczenia. To prze- 54 T. Tyć: Z dziejów..., s. 92 nn. 55 M.in. autorzy Bibliografii literatury polskiej. Nowy Korbut..., s. 174. 56 Również w wielu innych miejscach przekazu, na co zwrócił uwagę Liman, tok myślenia autora jest antytetyczny. Zob. K. Liman: Kilka uwag..., s. 155. 72 r ciwstawienie oraz zwrot „nie dało się serc ich", zdaniem Jerzego Tar- nackiego, autora eksplikacji tekstu Gallowej chorografii57, współtworzą efekt stylu wysokiego. Do stylu biblijnego może nawiązywać hiperbola „pokolenie żmij"58. Dodatkowe informacje o poganach (wyraźnie war- tościowanych negatywnie), konkretyzujące ich obraz i znów antytetycz- ne, umieścił Gall\w zdaniu kolejnym: Częstokroć wprawdzie naczelnicy ich [pogan - D. R.] pobici przez księcia pol- skiego szukali ocalenia w chrzcie; lecz znów zebrawszy siły wyrzekali się wiary chrześcijańskiej i na nowo wszczynali wojnę przeciw chrześcijanom. Zdanie to jest ważne dla wymowy ideologicznej całej kroniki, która przecież, jak wiadomo, kończy się przedstawieniem zwycięstwa nad Pomorzanami. Okres tworzenia kroniki był czasem niewątpliwych sukce- sów militarnych Krzywoustego, uwieńczonych ważnym zwycięstwem stra- tegicznym - zdobyciem Nakła w 1113 roku59. Ukazanie walk z Pomorza- nami jako krucjaty zbliża niewątpliwie postać Krzywoustego do innych ówczesnych władców, z pewnością nobilituje go i ustawia na równej z nimi płaszczyźnie. Zdanie następne kreśli północne granice znanego kronikarzowi świata. Powtórnie zostaje przywołana nazwa Morza Amfitrionalnego. Gali przed- stawia, zgodnie z ówczesnymi konwencjami opisów geograficznych ziem północnych, „wyspy nie zamieszkałe, gdzie leży wieczny śnieg". Jest to nie rozbudowany - wpisujący się w locus communis literatury antycznej 57 J. Tarnacki: Opis ziemi polskiej..., s. 152. Należy dodać, że autor eksplikacji zdecydował się na zaproponowanie lektury opisu chorograficznego Galia w praktyce szkolnej, pierwszej klasy szkoły średniej, co jest zgodne z sugestią programu naucza- nia, aby dokonać wyboru z dzieła Galia. Obowiązujący obecnie w szkole średniej podręcznik: M. Adamczyk, B. Chrząstows.ka, J. T. Pokrzywniak: Starożyt- ność - oświecenie. Wyd. 2. Warszawa 1988, pomija chorografię, a jego autorzy wy- bierają kilka innych fragmentów Kroniki. Por. ibidem, s. 145-148. J. Starnawski recenzując podręcznik, proponował natomiast, aby ograniczyć lekturę Galia do jed- nego fragmentu prozy i jednego wiersza. Wydaje się, że Tarnacki korzysta z tej sugestii, wybierając znaczący fragment Kroniki, który mógłby na stałe, z pożytkiem dla uczniów, wejść do kanonu lektur szkolnych. Por. J. Starnawski: O nowym podręczniku dla I klasy licealnej. „Polonistyka" 1989, nr 7, s. 529. Por. np. Mt 12, 34. 59 Zob. też M. P l e z i a: Gall-Anonim. W: Pisarze staropolscy. Sylwetki. T. l. Red. S. Grzeszczuk. Warszawa 1991, s. 63 nn. 73 i średniowiecznej - opis wyspy Ultima Thule60, utożsamianej później naj- częściej z Islandią61. Choć w przekazie Galia brak wyraźnych wskazówek, opis ten najprawdopodobniej dotyczy Skandynawii. Jednocześnie opis ten stanowi szczątkowy i słabo zarysowany człon toposu locus horridus w jego postaci podstawowej62, a także realizację rozwijanego później w li- teraturze motywu północnego6". Czas na podsumowanie dotychczasowych wywodów. Pierwsza część przekazu chorograficznego akcentuje zagrożenie Polski ze strony krajów pogańskich i swoistą powinność spoczywającą na Polakach jako reprezen- tantach wspólnoty chrześcijańskiej - odbywania krucjat przeciw poganom- -barbarzyńcom. Oprócz zagadnień dynastycznych to drugi ważny problem polityczny podejmowany w relacji Anonima, a zapowiedziany, jak widać, już w chorografii. Dodam, że barbarzyńcy przedstawieni są tutaj jako ludy bez świadomości własnej historii. Uproszczenie to wytłumaczalne jest jednak w świetle Gallowej koncepcji dziejów i jego dwudzielnej wizji świata64. Taki "'Zob. też J. Strzelczyk: Gerwazy z Tilbury. Studium z dziejów uczonosci geograficznej w średniowieczu. Wrocław 1970, s. 181 nn. Próby lokalizacji podjął P. V. deCassidy w swym artykule The Yoyage ofan Island. „Speculum" 1963, s. 595- 602. W literaturze polskiej motyw Ultima Thule (z szerokimi kontekstami w litera- turze polskiej) podjął Jan Zieliński (Wyspy ostatnie. W: Zwierciadła Północy. Związki i paralele literatur polskiej i skandynawskiej. Red. M. J anion, N. A. Nils- son, A. Sobolewska. T. l. Warszawa 1991). ''' Zob. zwłaszcza R. Burto n: Ultima Thule or A Summer in Iceland. Vol. l. London 1875, s. 38; T. Nalepiński: Na Ultima Thule. „Bluszcz" 1914, nr 29. 62 J. Tarnacki: Opis ziemi polskiej..., s. 153. " Zob. szerzej znakomite studium Andrzeja Borowskiego Pojęcie i problem „re- nesansu północnego ". Przyczynek do geografii historycznoliterackiej humanizmu re- nesansowego północnego. Kraków 1987. M Gali zwrócił na to uwagę ponownie w dedykacji do Księgi Ul. O historii lub jej braku w społeczeństwach niepiśmiennych zobacz też H. Samsonowicz: „Historia opowiadana..., s. 389 oraz J