... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Swą ugruntowaną wiedzę 17 R. Dębicki, Foreign Policy of Poland, 1919 - 1939, New York 1962; J. Faryś, Koncepcje polskiej polityki zagranicznej 1918 -1939, Warszawa 1981; Z. Landau, J. Tomaszewski, Polska w Europie i świecie, 1918 - 1939, Warszawa 1980. 18 P. S. Wandycz, Soviet-Polish Relations 1917-1921, Cambridge, Mass. 1969; N. Davies, White Eagle, Red Star. The Polish-Soviet War 1919/20, New York 1972; J. Łukasiewicz^ Polska w Europie w polityce Józefa Piłsudskiego, London 1944. 19 A. Micewski, Roman Dmowski, Warszawa 1971. 2& 0 wpływie społeczno-ekonomicznych procesów na politykę zagraniczną próbował przekazać przede wszystkim ministrom spraw zagranicznych: Seydzie, Skirmuntowi 1 Zamoyskiemu, myślącym podobnymi kategoriami. Polska prawica była zgodna co do tego, źe terytorialna nienaruszalność i pełna suwerenność Polski są zależne wyłącznie od sojuszu z Francją. Lewica i obóz piłsudczykowski, chcąc przeciwdziałać temu, uważanemu za niebezpiecznie jednostronne, uzależnieniu od Paryża, próbowali wielokrotnie (ale bszskutecznie) skłonić rząd brytyjski do silniejszego zaangażowania się w Europie Środkowej w roli czynnika porządkowego20. Obu ugrupowaniom nie udało się ani zneutralizować niemiecko-radzieckiej wspólnoty interesów dotyczącej utrzymywania Polski w stanie uległości, ani podjąć politycznych działań zmierzających do zburzenia tego układu sił, który po zawarciu traktatu w Rapallo zaczął zagrażać powojennemu status quo w Europie. Na kształtowaniu się polskiej polityki zagranicznej fatalnie zaważył fakt, że nowe państwo polskie nie miało naprawdę zagwarantowanych granic (z wyjątkiem krótkich odcinków granicy polsko-rumuńskiej i polsko-łotewskiej), a tym samym — bliższych stosunków z sąsiadami. Granicę polsko-niemiecką, której wytyczenie wymusili w latach 1919 - 1921 alianci, traktowano w Polsce jako krzywdę i częściową klęskę, a Republika Weimarska nie mogła jej ścierpieć nie mówiąc już o uznaniu. Orzeczenie Komisji Ambasadorów w sprawie Cieszyna wydane 28 lipca 1920 r. zakończyło wprawdzie żałosny i niewspółmierny do rozbudzonych emocji spór między obu słowiańskimi sąsiadami21, ale zatruta atmosfera nie pozwalała na nawiązanie ściślejszej polsko-czechosłowackiej współpracy. Dlatego też Polska nie stała się aktywnym członkiem Małej Ententy, czego życzyła sobie Francja jako mocarstwo protegujące. Nie bsz wpływu był tu fakt, że Warszawa z sympatią odnosiła się do nieustępliwych żądań rewizyjnych wysuwanych przez Węgry. Podpisanie 3 marca 1921 r. konwencji obronnej z Rumunią wynikające ze strachu obu stron przed potężnym radzieckim sąsiadem nie miało większego politycznego znaczenia. Traktat ryski .(18 marca 1921 r.) wykluczał — ze względu na włączenie do państwa polskiego znacznych obszarów zamieszkanych przez Białorusinów i Ukraińców ¦> nawiązanie normalnych stosunków z młodym państwem radzieckim, które ze swej strony pilnie zważało na to, by Polska nie rozszerzała swych wpływów w basenie Morza Bałtyckiego (Baltikum)23. Spór o inkorporowanie do Polski Wileńszczy- 20 P. Gajda, A Postscript to Victory: British Policy and the German-Potish Borderlands 1919-1925, Washington, D. C. 1982; M. Nowak-Kiełbikowa, Polska - Wielka Brytania w latach 1918 - 1923, Warszawa 1975. 21 K. Witt, Die Teschener Frage, Berlin 1935; D. Perman, The Shaping of the Czecho-siwak State, Leiden 1972; P. S. Wandycz, France and Her Eastern Allies 1919 • 1925. French--Czechoslovak - Polish Relations front the Paris Peace Conference to Locarno, Minneapolis 1962, s. 75 - 103, 265 - 269, 276 - 291. 22 Kulisy wyczerpująco ukazuje P. S.Wandycz, France andHer Eastern Allies... Por. także: J. Kukułka, Francja a Polska po Traktacie Wersalskim, 1919 - 1922, Warszawa 1970; K. Hovi, Alliance de Rewers. Stabilization o/France's Alliance Policies in East Central Europę 1919 - 1921, Turku 1984. 23 A. Skrzypek, Związek Bałtycki. Litwa, Łotwa, Finlandia i Estonia w polityce Polski i ZSRR w latach 1919 - 1925, Warszawa 1975; K. Hovi, Interessenspharen im Baltikum. Finn-land im Rahmen der Ostpolitik Polens 1919 - 1922, Helsinki 1984. 26 zny (dokonane przez gen. Żeligowskiego) zaszkodził stosunkom z Litwą stając się zarzewiem ustawicznych konfliktów24. Wobsc terytorialnych roszczeń wysuwanych przez sąsiadów zarzucono koncepcję fedaralistyczną na rzecz idei Polski jako jednolitego państwa narodowego, rozpoczynając pośpieszną polonizację mniejszości narodowych stanowiących ok. 1/3 ludności kraju. Zaostrzyło to dodatkowo stosunki Polski z Niemcami i ZSRR i tak już napięte wskutek sporów granicznych. Pod naciskiem aliantów Polska musiała 28 czerwca 1919 r. podpisać układ mniejszościowy dający mniejszościom narodowym gwarancje prawne zgodne z normami prawa międzynarodowego. Nastąpiło to w momencie, gdy nie można było jeszcze przewidzieć, jak wielkie będzie terytorium zdobyte na wschodzie w 1921 r. i jak liczna będzie zamieszkująca je ludność ukraińska, białoruska, litewska i żydowska. Polacy przyjęli ten wymuszony na nich układ jako obelgę i poniżenie Polski i wypsłniali go z rosnącą niechęcią25. Nierozsądna polityka narodowościowa Polski dała przede wszystkim władzy radzieckiej okazję do podsycania we wschodniej Polsce niezadowolenia z polskich rządów i prowokowania rozruchów, co w 1924 r. doprowadziło do małego konfliktu granicznego. Trwające do 1929 r. względnie szerokie popieranie przez władze radzieckie narodowej kultury w Białoruskiej i Ukraińskiej SRR, polegające na rozbudowie sieci placówek oświatowych oraz kultywowaniu języka i folkloru, stanowiło pozytywny kontrast wobec takich zjawisk w Polsce, jak niszczenie szkolnictwa mniejszościowego popierane przez endecję, uprzywilejowane traktowanie kościoła katolickiego w stosunku do kościołów unickiego i prawosławnego oraz drobne, biurokratyczne szykany26. W Republice Weimarskiej z rosnącym rozgoryczeniem przyjmowano działania władz polskich wymierzone przeciwko niemieckiemu szkolnictwu, reformę rolną realizowaną pod hasłem walki z niemczyzną oraz skargi Senatu Gdańska z powodu rzekomych polskich nadużyć27. Minister spraw zagranicznych Rzeszy Stresemann z widoczną lubością występował na forum Ligi Narodów jako „obrońca mniejszości", piętnując przypadki łamania przez Polskę postanowień układu mniejszościowego