... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

� 3. Zasada samostanowienia narod�w �r�d�em zasady samostanowienia narod�w w prawie mi�dzynaro- dowym jest Karta Narod�w Zjednoczonych (art. l p. 2 i art. 55). Z dokument�w konferencji za�o�ycielskiej w San Francisco wynikaj� nast�puj�ce ustalenia: 1) zasada samostanowienia narod�w jest organicznie zwi�zana z zasad� r�wnouprawnienia narod�w, 2) istotnym elementem tej zasady jest swobodny i prawdziwy wyraz woli narod�w, 36 3) zasada ta ma charakter antyfaszystowski, 4) zasada ta nie sprzeciwia si� dobrowolnym zwi�zkom narod�w, 5) zasada ta dotyczy wszystkich narod�w, bez wzgl�du na stopie� ich rozwoju i form� bytu politycznego, 6) zasada ta powinna by� interpretowana w zwi�zku z innymi postanowieniami Karty NZ4. W czasie swojej dzia�alno�ci Organizacja Narod�w Zjednoczonych uchwali�a bardzo wiele r�nego rodzaju akt�w dotycz�cych zasady samostanowienia narod�w. Szczeg�lne znaczenie maj� jednobrzmi�ce postanowienia obu Mi�dzynarodowych Pakt�w Praw Cz�owieka z dnia 16 grudnia 1966 r., gdy� maj� one charakter um�w mi�dzy- narodowych wi���cych ich strony pod wzgl�dem prawnomi�dzynaro- dowym. Artyku�y te maj� nast�puj�ce brzmienie: �Wszystkie narody maj� prawo do samostanowienia. Na mocy tego prawa swobodnie ustanawiaj� one sw�j status polityczny i swobodnie kontynuuj� sw�j rozw�j gospodarczy, spo�eczny i kulturalny" (art. l p. l)5. Prawo do samostanowienia w uj�ciu tego postanowienia, jak i wielu innych, przys�uguje wszystkim narodom. Uznaj�c uniwer- salny charakter zasady samostanowienia narod�w trzeba jednak zara- zem uwzgl�dnia� istotne r�nice w zastosowaniu jej do pa�stw z jednej strony oraz do terytori�w kolonialnych z drugiej. Zasada samostanowienia narod�w nie jest identyczna z zasad� suwerenno�ci pa�stw, co wynika cho�by z niemo�no�ci uto�samiania narodu z pa�stwem. Interpretacja obu tych zasad prawa mi�dzy- narodowego wymaga uzgodnienia ich tre�ci. Zasady te uzupe�niaj� si�, warunkuj� wzajemnie, a niekiedy splataj� si� ze sob� do tego stopnia, �e trudno jest je odr�ni�. Wi�kszo�� pa�stw wsp�czesnych posiada ludno�� o du�ym zr�- nicowaniu etnicznym, co samo przez si� nie jest sprzeczne z zasad� samostanowienia narod�w. Karta NZ wymaga natomiast, aby pa�st- wa wielonarodowe przestrzega�y w swym ustroju wewn�trznym r�w- nouprawnienia narod�w. Spe�nienie tego wymagania powinno na- st�pi� przede wszystkim w drodze pe�nego r�wnouprawnienia wszyst- kich obywateli bez wzgl�du na narodowo�� czy ras�. Mi�dzynarodo- 4 United Nations Conference on International Organization. Selected Documents, Washington 1946, s. 482. 5 K. Koc�t, R. Wolflce, op. cit.,s. 213. 37 woprawny obowi�zek przestrzegania r�wnouprawnienia narod�w mo�e by� realizowany w ramach r�nych ustroj�w konstytucyjnych, podczas gdy wyb�r spo�r�d nich nale�y do wy��cznej kompetencji zainteresowanego pa�stwa. Pa�stwa wielonarodowe mog� samodziel- nie i dowolnie zmienia� sw�j ustr�j konstytucyjny, z tym jednak zastrze�eniem, �e zmiany te nie powinny narusza� kardynalnego warunku r�wnouprawnienia narod�w. Spe�nienie tego warunku stwa- rza domniemanie, �e narody danego pa�stwa tworz� dobrowolny zwi�zek i zb�dna, a nawet niedopuszczalna by�aby jakakolwiek ze- wn�trzna weryfikacja tego stanu. Wed�ug Karty NZ, o sprawach ustroju spo�eczno-politycznego ka�dego pa�stwa mo�e decydowa� wy��cznie jego ludno�� bez in- gerencji ze strony innych pa�stw i ze strony ONZ. W�a�nie do ludno�ci nale�y decyzja o utrzymaniu lub zmianie istniej�cego ustro- ju, co wynika zar�wno z zasady samostanowienia narod�w, jak i z zasady suwerenno�ci pa�stw, kt�re w takim przypadku �ci�le wi��� si� ze sob�. Uznanie zasady pokojowego wsp�istnienia pa�stw bez wzgl�du na ich ustr�j spo�eczno-polityczny nie zmierza do utrzymania politycznego status quo w skali �wiatowej, lecz dopu- szcza zmiany w uk�adzie si� na arenie mi�dzynarodowej, z tym jednak zastrze�eniem, �e zmiany te powinny by� rezultatem woli zainteresowanych narod�w i powinny wyklucza� gro�b� lub u�ycie si�y z zewn�trz. Zasada samostanowienia narod�w wymaga, aby ustr�j spo�ecz- no-polityczny ka�dego pa�stwa odpowiada� uk�adowi jego si� we- wn�trznych i by� funkcj� zmian w tym uk�adzie. �adne pa�stwo ani nar�d nie �yje w izolacji i nie spos�b zapobiec ideologicznym wp�y- wom z zewn�trz na ich oblicze spo�eczno-polityczne. Tego rodzaju oddzia�ywanie nie mo�e by� traktowane jako ingerencja sprzeczna z prawem mi�dzynarodowym. Wp�yw czynnik�w zewn�trznych na sytuacj� wewn�trzn� poszczeg�lnych pa�stw w �adnym razie nie powinien narusza� art. 2 p. 4 Karty NZ, kt�ry zabrania stosowania gro�by lub u�ycia si�y przeciwko integralno�ci terytorialnej lub nie- podleg�o�ci politycznej jakiegokolwiek pa�stwa. Na wszystkich pa�st- wach ci��y obowi�zek nieingerowania w sprawy wewn�trzne innych pa�stw i uszanowanie woli innych narod�w. Ze stanowiska zasady samostanowienia narod�w, kt�ra w intenqi autor�w Karty NZ mia�a mie� charakter antyfaszystowski, iizasad- 38 niona by�a akcja maj�ca na celu u�atwienie narodowi hiszpa�skiemu wy�onienia rz�du demokratycznego. Z inicjatywy Polski Zgromadze- nie Og�lne ONZ uzna�o w rezolucji z dnia 12 grudnia 1946 r., �e frankistowski rz�d Hiszpanii jest rz�dem faszystowskim, narzuconym narodowi hiszpa�skiemu przy pomocy pa�stw �osi" oraz zaleci�o pa�stwom cz�onkowskim odwo�anie przedstawicieli dyplomatycznych z Madrytu6. Ca�kiej inaczej nale�y ocenia� na przyk�ad uchwa�� konferencji pa�stw ameryka�skich w Punta del Este (stycze� 1962 r.), kt�ra stwierdza�a, �e przyj�cie przez jakiekolwiek pa�stwo cz�onkowskie Organizacji Pa�stw Ameryka�skich marksizmu-leninizmu jest niezgo- dne z systemem mi�dzyameryka�skim7. Zar�wno stanowisko odma- wiaj�ce narodom ameryka�skim prawa wyboru ustroju socjalistycz- nego, jak i tak zwana doktryna Bre�niewa wykluczaj�ca mo�liwo�� zmiany ustroju spo�eczno-politycznego przez pa�stwa, w kt�rych ustr�j socjalistyczny zosta� ju� zaprowadzony, by�y zdecydowanie sprzeczne z zasad� samostanowienia narod�w. Celem zasady samostanowienia narod�w jest stworzenie takich warunk�w, aby narody mog�y �y� i rozwija� si� wed�ug w�asnego uznania. Nie chodzi natomiast o petryfikacj� mapy politycznej �wiata zar�wno w sensie uk�adu si� ustrojowych, jak i w sensie uk�adu terytorialnego. Narody s� wy��cznymi dysponentami niepodleg�o�ci swych pa�stw, wi�c tylko one mog� dokona� zjednoczenia dwu lub wi�cej pa�stw, rezygnuj�c z odr�bnego istnienia. Akt taki jest zgodny z zasa- d� samostanowienia narod�w, je�li jest w pe�ni dobrowolny. Jest on tak bardzo wa�ny i brzemienny w tak powa�ne konsekwencje, �e w jego podj�ciu narody nie powinny by� zast�powane przez nikogo z zewn�trz. Nawet w�asne organy pa�stwowe mog� tego rodzaju decyzj� podj�� pod warunkiem jej zgodno�ci z �yczeniami narodu wyra�onymi w spos�b bezpo�redni lub ewentualnie po�redni, ale jednoznaczny