... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
W czasie próbnego odtwarzania osoby badane mogły zajrzeć, w razie potrzeby, do materiału, aby uzupełnić lukę w reprodukcji lub dokonać weryfikacji i korekty swoich przypomnień. W różnych wariantach eksperymentu organizowano niejednakową liczbę próbnych reproduk-¦ cji, przestrzegając jednak, aby łączny czas uczenia się (odczytywania i odtwarzania) byl we wszystkich wariantach jednakowy. Najgorsze wyniki uzyskiwały osoby, które cały czas zużywały na czytanie. Natomiast przeznaczanie na próbne reprodukcje od 20 do 80% ogólnego czasu wpływało na polepszenie rezultatów uczenia się. W przypadku stosowania bezsensownych zgłosek uzyskano w ten sposób ponad dwukrotne polepszenie wyników w porównaniu z uczeniem się, w którym cały czas przeznaczono na czytanie. W uczeniu się biografii stwierdzono podobne zależności, ale różnice były mniejsze. Gates wykazał również, że wyższość takiej formy organizacji powtórzeń przejawia się nie tylko bezpośrednio po uczeniu się, ale także później. Autor ten próbował ustalić eksperymentalnie, po jakim czasie (jakiej liczbie powtórzeń) najlepiej jest organizować pierwszą reprodukcję. Stwierdził na przykład w badaniach nad studentami, że w uczeniu się szeregu 20 bezsensownych zgłosek najkorzystniej jest zorganizować pierwszą próbną reprodukcję po 2 minutach (po 4-6 powtórzeniach), a w uczeniu się 26 wierszy poezji - po 3-5 minutach (po 3-6 powtórzeniach). Jego zdaniem, nie można jednak sformułować wskazań ogólnych. Liczba powtórzeń, po których najkorzystniejsza jest próbna reprodukcja materiału, zależy od jego rodzaju i od indywidualnych właściwości osób uczących się. Niekorzystne czyyywame leKsiu jeszcze wieay. goy osooa ucząca się jesi juz goiowa uo reprodukcji, również wpływa ujemnie na uzyskiwane efekty. Badania innych autorów potwierdziły wyniki uzyskane przez Gaiesa. Tak np. Hovland, Lumsdaine i Sheffield (1949) stwierdzili, badając rekrutów, że zgodność korzystniejsze jest uczenie się alfabetu fonetycznego (przyporządkowywanie r"Lll"lbw każdej literze określonego słowa, rozpoczynającego się od tej litery) z dokonywaniem próbnych reprodukcji niż powtórzenia ograniczane tylko do odczytywania. Analogiczne wnioski o większej skuteczności uczenia się z dokonywaniem próbnych reprodukcji sformułował Szardakow (1959) w wyniku badań (podobnych do badań Gatesa) nad uczeniem się dzieci, przeprowadzonych z zastosowaniem materiałów szkolnych. Interesujące badania z tego zaresu przeprowadziła Iwanowa (Szardakow, 1959). Badane przez nią dwie grupy uczniów uczyły się tego samego tekstu, przy czym jedna grupa czytała tekst czterokrotnie, druga czytała i odtwarzała na przemian (w sumie 4 razy). Wyniki sprawdzono po godzinie, po jednym dniu i po !0 dniach (patrz tab. 14.16). Badania te wykazały, że próbne reprodukcje w czasie uczenia się polepszają zarówno zapamiętywanie, jak i przechowywanie. Tabela 14.6. Znaczenie próbnych reprodukcji (Wg: Szardakow, 1959) Sposób powtarzania Procent odtwarzanych jednostek po 10 dniach po godzinie 52,5 75,0 30,0 72,5 25.0 57,5 po jednym dniu 4 razy czytanie 2 razy czytanie 2 razy odtwarzanie próbnych reprodukcji Czym można wyjaśnić większą efektywność uczenia się, w którym występują próbne reprodukcje? Wydaje się, że odgrywa tu rolę kilka czynników. 323 1. W przypadku próbnych reprodukcji zwiększa się aktywność ucznia; aby sprostać zadaniu, musi on dokonać większego wysiłku. 2. Odtwarzanie materiału we właściwym czasie sprawia zadowolenie osobie uczącej się. dostrzegalne stają się bowiem efekty uczenia się. Wchodzi w grę prawo efektu9. 3. Próbne reprodukcje są formą samokontroli: uczący się uzyskuje informacje, które partie materiału opanował słabo, może więc świadomie koncentrować dalsze swoje wysiłki, aby lepiej opanować te partie. Ta forma uczenia się przeciwdziała powstawaniu luk. 4. Odtwarzanie próbne jest nie tylko powtórzeniem, ale także for mą przygotowania do ostatecznej reprodukcji. Uczący się robi to, co bę dzie musiał wykonywać później, dokonuje się więc korzystne ćwiczenie funkcji. Patrz rozdz. 15.4. W badaniach nad uczeniem się najwcześniej zajęto się powtórzeniami. Pełnią one dwojaką funkcję. Z jednej strony w ich następstwie przyswajane są treści przekraczające swoją objętością zakres pamięci bezpośredniej, / drugiej zaś utrwalane jest to, co zostało już przyswojone. Funkcje te ściśle się ze sobą wiążą i nierzadko trudno je rozdzielić. Ogólnie o roli powtórzeń informuje prawo częstości. Dogodnym do analizy sposobem przedstawiania zmian następujących w wyniku powtórzeń jest wykreślanie krzywych uczenia się. Informują one o szybkości uczenia się i o poziomie stabilizacji wprawy, wskazując na występujące w przebiegu uczenia się przyspieszenie ujemne, polegające na zmniejszaniu się przyrostów wprawy. Nierzadko jednak przyspieszenie (o bywa poprzedzane przyspieszeniem dodatnim, tj. okresowym zwiększeniem przyrostów wprawy. W zależności od cech materiału (rodzaj uczenia się) i od właściwości podmiotu krzywa uczenia się może przybierać kształt wypukł\ (wklęsły) bądź esowaty. Odrębna prawidłowość dotyczy kolejności przyswajania poszczególnych elementów. Prawidłowość ta, występująca szczególnie wyraźnie w uczeniu się materiału seryjnego, znajduje wyraz w efektach pierwszeństwa i świeżości