... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
przedstawił podział chronologiczny j 196 ---------------------- Barbarzyńska Europa w okresie dominacji celtyckiej okresu lateńskiego, dzieląc go na cztery podokresy, oznaczone jako La Tene A, B, C i D. Dalszy postęp badań nad chronologią okresu lateńskiego pozwolił zarówno na weryfikację ustaleń wydzielonych przez Reineckego faz, podanych w skali chronologii absolutnej, jak i na wyróżnienie w ich obrębie krótszych stadiów chronologicznych (np. La Tene Al, B l, B2 itd.). Początek okresu La Tene A datuje się od połowy V w. a.C. Należy jednak zaznaczyć, że wśród archeologów zajmujących się problematyką schyłku okresu halsztackiego i początku okresu lateńskiego brak jest jednomyślności co do dokładnej chronologii schyłku Hallstattu D i początku okresu lateńskiego. Wiąże się to przede wszystkim / brakiem wyraźnej cezury dzielącej późny styl halsztacki od rozwijającego się na jego podłożu stylu wczesnolateńskiego. Można przypuszczać, że na niektórych obszarach miało miejsce przeżywanie się najmłodszych faz stylu halsztackiego w okresie kształtowania się i stopniowego rozpowszechniania elementów kulturowych uznawanych przez nas za charakterystyczne dla najstarszego stadium okresu La Tene A. Istnieje hipoteza, oparta na analizie znalezisk z północnej Wirtembergii, że współistnienie na tym terenie stylów schyłkowohalsztackiego i wczesnolateńskiego wynika z pewnego tradycjonalizmu niektórych grup ludności, np. z faktu używania dłuższy czas przez zamężne kobiety dotychczasowych ozdób, w tym także zapinek w typie halsztackim, podczas gdy pozostała część ówczesnego społeczeństwa preferowała już nowe rozwiązania stylistyczne. Styl wczesnolateński kształtował się przede wszystkim w środowisku arystokracji plemiennej. Bliższa analiza stylistyczna inwentarzy grobów przedstawicieli tej warstwy społecznej wskazuje w niektórych przypadkach na fakt, że znalezione w nich przedmioty rodzimej produkcji pochodziły zapewne z jednego, wyspecjalizowanego warsztatu, produkującego ozdoby dla określonych odbiorców, reprezentujących ową warstwę arystokracji. Początki stylu lateńskiego noszą wyraźne znamiona tradycji halsztackiej. Pojawiają się jednak nowe elementy, m.in. wywodzące się ze sztuki greckiej i etruskiej, a zapewne także scytyjskiej. Nawiązania wschodnie, przejawiające się przede wszystkim w stosowaniu motywów zoomorficznych, mogły dotrzeć do środowiska kultury wczesnolateń-skiej za sprawą Etrusków. Do charakterystycznych cech stylu wczesnolateńskiego, poza wspomnianymi już wątkami zoomorficznymi, należy zaliczyć stosowanie ornamentyki w postaci palmet, spirali oraz wątków antropomorficznych, a także różnorodne elementy zdobnictwa plastycznego. Zwraca jednocześnie uwagę wysoki poziom techniczny wyrobów wczesnolateńskiego rzemiosła, potwierdzony przez używanie technik inkrustacji, platerowania czy techniki ażuru oraz niezwykła precyzja ornamentyki osiągana m.in. dzięki posługiwaniu się cyrklami. Jako kolejną cechę wymienić należy również asymetrię ornamentyki oraz bogactwo wątków zdobniczych pokrywających niekiedy całą powierzchnię wyrobu. Częstym motywem zdobniczym było wyobrażenie ludzkiej głowy, występujące także w następnych stadiach rozwoju kultury lateńskiej (odcięta ludzka głowa, której przypisywano pewną siłę magiczną, odgrywała istotną rolę w wierzeniach Celtów). 197 Najdawniejsze dzieje ziem polskich Ryć. 98. Róg z celtyckiego grobu "książęcego" z okresu La Tene A (Klein Aspergle w Badenii-Wirtembergii). Ryć. 99. Brązowa zapinka celtycka w stylu La Tene A. Najwcześniejsze zabytki wczesno-lateńskie pochodzą przede wszystkim z bogatych pochówków, głównie szkieletowych, umieszczanych w drewnianych komorach i przykrywanych kurhanem. Takich kurhanów nie usypywano na terenie Szampanii, gdzie komory grobowe wykuwano często w kredowych skałach. Podobnie jak w grobach "książęcych" okresu halsztackiego, ciała przedstawicieli arystokracji z okresu wczesnolateńskiego umieszczano na wozach. Były to jednak, w odróżnieniu od wcześniej stosowanych, pojazdy dwukołowe, co interpretuje się jako przejaw wpływów strefy śródziemnomorskiej. O kontaktach z południem Europy świadczą też spotykane w bogato wyposażonych grobach przedmioty importowane. Obserwujemy jednak zmniejszenie się wśród nich liczby wyrobów greckich na korzyść etruskich, bowiem szlak wiodący wzdłuż Rodanu, którym docierały wyroby z kolonii greckich, stracił swoje poprzednie znaczenie, ustępując miejsca drodze biegnącej przez przełęcze alpejskie, łączącej Italię z obszarami północnymi. W grobach z okresu wczesnolateńskiego spotykamy, obok mniej licznych waz greckich z malowanymi czerwoną farbą postaciami (tzw. waz czerwonofigurowych), etruskie naczynia brązowe: miski i czarki oraz charakterystyczne dla tego okresu dzbany z dziobowatym wylewem