... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
przez uznanie za bezprawne także naruszenia zasad współżycia społecznego, dobrych obyczajów •ub słuszności (por. cyt. wyr. TK z 4.12.2001 r.). Natomiast jeśli chodzi o pojęcie szkody, to TK zajął „miękkie" stanowisko. W cyt. wyr. z 23.9.2003 r. wyszedł bowiem z założenia, że pojęcie szkody użyte w art. 77 ust. 1 Konstytucji nie może być definiowane przez akt normatywny niższego rzędu, jakim jest ustawa zwykła, a w szczególności Kodeks cywilny. Wprawdzie na ogół należy się kierować definicją Nb. 540 214 Rozdział V. Czyny niedozwolone § 19. Odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy 215 obejmującą nie tylko stratę ale i utracone korzyści, jednakże ze względu na inne wartości konstytucyjne ustawa zwykła może w określonych przypadkach ograniczyć odpowiedzialność podmiotów wykonujących władzę publiczną do węziej pojętej szkody, zwłaszcza do straty, wyłączając utracone korzyści. Należy sądzić, że nie ma też przeszkód konstytucyjnych, aby ustawodawca rozszerzył zakres podmiotów odpowiedzialnych z tytułu wykonywania władzy publicznej na osoby fizyczne spełniające te funkcje, np. powinno to dotyczyć szkód spowodowanych przez komorników w następstwie wykonywania ich zadań niezgodnie z prawem; oczywiście nie wyklucza to solidarnej odpowiedzialności Skarbu Państwa za te działania. § 19. Odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy Literatura: G. Bieniek, [w:] Komentarz do KC, ks. III, t. 1, s. 346 i n.; W. Czachórski, [w:] System Pr. Cyw, t. III, cz. 1, § 46; tenże, Zobowiązania, § 36; W. Dubis, [w:] KC. Komentarz, Warszawa 2004, s. 1080, i n.; M. Safjan, [w:] K. Pietrzykowski, KC. Komentarz do art. 431 i n.; A. Śmieją, Odpowiedzialność odszkodowawcza za zawalenie się budowli (art. 434 KC), Wrocław 1993; A. Szpunar, Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy, Warszawa 1985; tenże, Uwagi o odpowiedzialności cywilnej za zawalenie się budowli, KPP Nr 2/1995. 541 Już od czasów rzymskich uznawano, że zwierzęta, a także pewne rzeczy stwarzają zwiększone niebezpieczeństwo dla otoczenia. Motyw ten - dotychczas aktualny - zadecydował o ustanowieniu zaostrzonej odpowiedzialności za szkody przez nie wyrządzone, którą ponoszą osoby w bliżej określony sposób powiązane ze zwierzętami lub z rzeczami. Prawo polskie, idąc w ogólnych zarysach za wspomnianą tradycją, szczegółowo uregulowało: 1) odpowiedzialność za zwierzęta, 2) odpowiedzialność za wyrzucenie, spadnięcie lub wylanie przedmiotu, 3) odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części. I. Odpowiedzialność za zwierzęta 1. Podmiot i przesłanki 542 Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta ponosi ten, kto je chowa lub nimi się posługuje (art. 431 § 1 KC). Zgodnie z dominującym poglądem, zwierzę chowa ten, kto przez dłuższy czas sprawuje nad nim pieczę dla własnych - niekoniecznie majątkowych - celów, dostarczając mu schronienia i utrzymania1. Chodzi tu więc nie tylko o zwierzęta domowe, ale i dzikie, 1 Por. bliżej A. Szpunar, Odpowiedzialność, s. 26. Nb. 541-542 które przebywają pod pieczą człowieka, np. w ogrodach zoologicznych, zwierzyńcach lub cyrkach (orz. SNz21.11.1961 r.,OSN 1963,poz. 144) albo wfer-uiach hodowlanych. Chowający zwierzę niekoniecznie musi być jego właścicielem lub mieć jakieś inne prawa do niego. Wspomnianą odpowiedzialność ponoszą także osoby, które nie chowają zwierzęcia, lecz dorywczo posługują się nim dla własnego celu. Przepis art. 431 KC nie odnosi się więc do zwierząt żyjących w stanie 543 wolnym (por. zwłaszcza^. Szpunar w glosie do orz. SN z 17.10.1991 r., OSP 1992, poz. 167) i trzeba stwierdzić, że brak jest przepisów ogólnych, co do odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez te zwierzęta. Odpowiedzialność za niektóre gatunki zwierząt żyjących w stanie wolnym reguluje ustawa z 13.10.1995 r. - Prawo łowieckie (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 372 ze zm.). Przewiduje ona, że dzierżawcy lub zarządcy obwodów łowieckich odpowiadają za szkody wyrządzone przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny w uprawach i płodach rolnych (art. 46)1, natomiast Skarb Państwa odpowiada za wszelkie szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne objęte całoroczną ochroną (art. 50)2. Ponadto, na podstawie art. 126 ustawy z 16.4.2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880) Skarb Państwa odpowiada także za niektóre straty (w więc z wyłączeniem utraconych korzyści) wyrządzone przez inne zwierzęta. I tak, w przypadku: 1) żubrów - odpowiada za szkody w uprawach, płodach rolnych lub gospodarstwie leśnym, 2) wilków i rysiów - za szkody w pogłowiu zwierząt gospodarskich, 3) niedźwiedzi - za szkody w pasiekach, pogłowiu zwierząt gospodarskich oraz uprawach rolnych, 4) bobrów - za szkody wyrządzone w gospodarstwach rolnych, leśnych lub rybackich. Odpowiedzialność ta nie zależy od czyjejkolwiek winy, a okoliczności eg-zoneracyjne są przez ustawodawcę określone (np. pozostawienie przez poszkodowanego zwierząt gospodarskich w nocy bez ochrony). Nie można wykluczyć odpowiedzialności Skarbu Państwa lub gminy za zaniedbania w zakresie ochrony człowieka przed grożącym mu niebezpieczeństwem ze strony tych zwierząt (por. orz. SN z 17.6.1966 r., OSN 1967, poz. 30; orz. SN z 20.7.1977 r., OSP 1978, poz. 79). 1 Por. np. wyr. SN z 4.7.2002 r. (OSP 2003, poz. 98, z krytyczną glosą B. Rakoczego). SN nie uznał uprawy sadowniczej za uprawę rolną i stwierdził brak odpowiedzialności za szkody wyrządzone w sadach. 2 Także na obszarach rezerwatów przyrody (por. wyr. SN z 22.8.2001 r., OSNC 2002, poz. 53, 2 glosą aprobującą B. Rakoczego). Nb. 543 216 Rozdział V. Czyny niedozwolone 1 2. Zasady odpowiedzialności 544 Odpowiedzialność z art. 431 § 1 KC opiera się na zasadzie domniemanej winy w nadzorze osoby, która chowa zwierzę lub się nim posługuje. Obalenie tego domniemania jest jednak nader trudne, ponieważ utrzymujący zwierzę nie może bronić się tym, iż się ono zabłąkało i uciekło, a więc że w chwili wy. rządzenia szkody nie było pod jego nadzorem. Ponosi on również odpowiedzialność za inne osoby, którym powierzył opiekę nad zwierzęciem (np. podwładny, domownik). Odpowiedzialność ta ogranicza się tylko do szkód, które wynikły w związku przyczynowym z naturalnymi (spontanicznymi) zachowaniami się zwierzęcia