... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Szczególne podziękowania należą się także doktorowi Joaąuinowi Navarro--Yallsowi, rzecznikowi i dyrektorowi Biura Prasowego Stolicy Apostolskiej, za ogromne wsparcie i cenne rady oraz za dzielenie się ze mną wspomnieniami związanymi z Ojcem Świętym, a także za uwagi dotyczące polityki i inicjatyw Stolicy Apostolskiej. Jestem również głęboko wdzięczny pracownikom doktora Navarro-Vallsa, dzięki którym moja praca w Watykanie oraz podróże w towrzystwie papieża przebiegały gładko i bez komplikacji: zastępcy dyrektora monsignore Piero Pennacchiniemu, wielebnej siostrze Giovannie Gentili, Yictorowi Van Bran-tegemowi oraz pani Elisabeth Fouąuet Cucchii. Jak zaznaczyłem wcześniej, biografia ta nie jest przez Ojca Świętego autoryzowana, a przed opublikowaniem jej drukiem maszynopis nie dotarł do Watykanu. Układając poniższą listę, nie kierowałem się porządkiem zasług, jakie 481 położyły przy powstawaniu tej książki wymienione poniżej osoby, których miałem zaszczyt — jakże chciwie — słuchać przez ponad dwa lata. Spośród grona członków Kolegium Kardynałów w Rzymie dane mi było rozmawiać z kardynałem Bernardinem Gantinem, dziekanem Kolegium Kardynałów i prefektem Kongregacji do Spraw Biskupów; kardynałem Andrzejem Marią Deskurem, jednym z najbliższych polskich przyjaciół papieża; kardynałem Rogerem Etchegarayem, przewodniczącym Papieskiej Rady „Justitia et Pax" oraz przewodniczącym Papieskiej Rady „Cór Unum" oraz wybitnym dyplomatą; kardynałem Eduardo Francisco Pironiem, przewodniczącym Papieskiej Rady do Spraw Świeckich; kardynałem Jean-Marie Lustigerem, arcybiskupem Paryża; kardynałem Achille Silvestrinim, prefektem Kongregacji do Spraw Kościołów Wschodnich; kardynałem Johannesem Willebrandsem, honorowym przewodniczącym Papieskiej Rady do Spraw Popierania Jedności Chrześcijan; kardynałem Rosalio Jose Castillo Lara, przewodniczącym Papieskiej Komisji do Spraw Państwa Watykan oraz przewodniczącym Zarządu Fundacji Stolicy Apostolskiej. W Wiedniu spotkałem się z kardynałem Franzem Kónigiem, honorowym przewodniczącym Rady do Spraw Dialogu Międzywyznaniowego i honorowym arcybiskupem stolicy Austrii. Rozmawiałem z kardynałem Johnem Królem, honorowym arcybiskupem Filadelfii; w Krakowie odbyłem rozmowę z kardynałem Franciszkiem Macharskim, który przejął po Karolu Wojtyle fotel arcybiskupa Krakowa. Podczas wizyty w Warszawie w 1987 roku spotkałem się z kardynałem Józefem Glempem, prymasem Polski. W 1979 roku, podczas zbierania materiałów do artykułu na temat nowego papieża, odbyłem w Brukseli rozmowę z kardynałem Leo Józefem Suenensem, honorowym arcybiskupem Mechelen i Brukseli, a w Madrycie z kardynałem Yincentem Enriąue y Tarancón (zmarł w roku 1994), wówczas arcybiskupem Madrytu. W tym samym roku rozmawiałem z nieżyjącym już arcybiskupem Władysławem Rubinem (później kardynałem), bliskim przyjacielem Jana Pawła II, a w 1993 roku w Dominikanie spotkałem się z kardynałem Nicolasem de Jesiis López Rodriguezem. Od tych szesnastu kardynałów dowiedziałem się bardzo wielu interesujących rzeczy. W Rzymie w latach 1993—1994 rozmawiałem z arcybiskupem Justinem Rigalim, wówczas sekretarzem Kongregacji do Spraw Biskupów, a obecnie arcybiskupem St Louis w Missouri; z arcybiskupem Johnem P. Foleyem, przewodniczącym Papieskiej Rady do Spraw Środków Społecznego Przekazu; arcybiskupem Jean-Louisem Tauranem, sekretarzem do spraw relacji z państwami przy Sekretariacie Stanu (de facto ministrem spraw zagranicznych Stolicy Apostolskiej); arcybiskupem Tadeuszem Kondrusiewiczem, apostolskim administratorem w Rosji Europejskiej (mającym swą siedzibę w Moskwie); arcybiskupem Szczepanem Wesołym z polskiego kościoła św