... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
od ukierunkowania badania; jeśli w centrum zainteresowań mamy los dzieci - wskaźniki będą po części inne niż przy nastawieniu badań na losy dziadków. Istnieje już szereg propozycji pomiarów środowiska rodzinnego; a więc propozycja H. Radlińskiej (stan kompletności rodziny, liczba dzieci żyjących w stosunku do wydanych na świat, wielkość i zaludnienie mieszkania, zatrudnienie ojca, piśmienność rodziców, zgodność wieku dzieci z klasą szkolną), J. Konopni-ckiego (liczba dzieci w rodzinie, poziom wykształcenia i wysokość dochodu rodziców, stopień zwartości rodziny), a także koncepcja 31 złożonych wskaźników J. Pietera, obejmujących ,,środowisko domowe", oraz niedawna próba Brygidy Butrymowicz (pełność rodziny, wykształcenie rodziców, zagęszczenie mieszkania, zmianowość pracy matek, alkohol, brak obowiązków domowych dzieci). Mamy także kilka propozycji obcych, zreferowanych przez R. Wroczyńskiego, przedstawiających koncepcję A. M. Leahy'ego (zawód, wykształcenie, stan ekonomiczny, stan kultury, uspołecznienie środowiska domowego oraz uzdolnienia dzieci), A. Gielmonta (położenie materialne, warunki mieszkaniowe, wyżywienie dziecka, sen dziecka, praca domowa dziecka, czas wolny, środowisko kulturalne), a wreszcie propozycję Elizalbeth Fraser (wykształcenie rodziców, zainteresowania czytelnicze rodziców i dzieci, dochód rodziny, zawód ojca, wielkość rodziny, 108 przestrzeń życiowa, stosunek rodziców do nauki i przyszłego zawodu dzied, troska rodziców o sprawy dzieci, zaburzenia występujące w środowisku rodzinnym, atmosfera w rodzinie, praca zawodowa matki). Dokonawszy powyższego przeglądu oraz biorąc pod uwagę naszkicowaną w niniejszym podrozdziale główną problematykę rodzin polskich w przeobrażającym się świecie, można się pokusić o zaproponowanie możliwie prostego w użyciu pomiaru miejskich rodzin, posługując się kryterium następujących 5 wskaźników, ewentualnie dopełnianych przez 1-3 wskaźniki ukierunkowujące szczegółowiej badania. Średnia arytmetyczna wszystkich wskaźników pozwoli wyróżnić rodziny o zadowalającym (powyżej 3,5), średnim (2,5 - 3,5) Wskaźnik Skala Wykształcenie ojca lub matki (brać pod uwagę osobę o wyższym stopniu wykształcenia) Gęstość zaludnienia na l izbę (kuchnia nie liczy się) Dzietność Zgodność wieku dzieci z klasą szkolną zmarł, pozostawił dobrą pamięć lub rodzina korzystnie zreorganizowana, 3 - współmałżonek zmarł, nie pozostawił dobrej pamięci, 2 - współmałżonek opuścił rodzinę lub rozwód, l - małżeństwo w stanie ostrego skłócenia 5 - pełne wyższe, 4 - półwyższe lub matura, 3 - • nieukończenie średnie lub ukończona zasadnicza iszkoła zawodowa, 2 - ukończona podstawowa, l - nieukończona podstawowa i - jedna osoba-na izbę lub mniej, 4 - mniej niż 2 osoby, 3 - 2 osoby, 2 - od 2 do 2,5 osób, l - powyżej 2,5-osób 5-• jedno lub dwoje dzieci, 4 - troje dzieci, 3 - brak dzieci, ale jest w domu inny członek rodziny (samotne małżeństwo to nie rodzina), 2 - czworo dzieci, l - pięcioro dzieci lub'wiece j - wszystkie dzieci w wieku zgodnym z klasą, 4 •- część dzieci, inne poniżej normy, 3 - część dzieci, inne o rok powyżej normy, 2 - przeciętna powyżej normy do 1,5 lat, l - przeciętna .powyżej normy więcej niż 1,5 roku 110ł niskim (poniżej 2,5) stanie pomyślności oraz niewielkim, średnim i znacznym stanie zagrożenia. Jednakże pomiar taki - to tylko umotywowana hipoteza, którą należy zweryfikować za pomocą innych technik badawczych (np. obserwacji). Literatura Butrymowicz B. Wskaźniki zagrożenia pomyślnego rozwoju rodziny jako środowiska wychowawczego. " Studia Pedagogiczne", t. XIX (1970). Chombart de Lauwe M. Psychopathologie sociale de 1'enfant inadapte. Paris 1959. Czapów Cz. Rodzina a wychowanie. Warszawa 1968. Czerwiński M. Przemiany obyczaju. Warszawa 1969. Han-Ilgiewicz N. Więź rodzinna w aspekcie pedagogiki specjalnej. Warszawa 1966. Izdebska H. Nasze dzieci i my. Warszawa 1961 i nast. wyd. Izdebska H. Funkcjonowanie rodziny a zadania opieki nad dzieckiem. Wrocław 1967. Izdebska H. Przygotowanie do życia w rodzinie. Warszawa 1970. Kamiński A. Chłopcy w rodzinie i w szkole. "Nowa Szkoła" 1966, nr 5. Kłoskowska A. Rodzina w Polsce Ludowej. W: Przemiany społeczne w Polsce Ludowej. Pod red. A. Sarapaty. Warszawa 1965. Kotłowski K. Problemy wychowania w rodzinie. Warszawa 1966. Kryczka P. Rodzina a problem wykolejenia i reedukacji nieletnich przestępców. "Studia Socjologiczne" 1962, nr 3. Kryczyńska I. Współpraca szkoły z rodzicami dzieci trudnych. "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" 1963, nr 4. Majewska A. Dzieci, młodzież i alkoholizm rodziców. "Studia Pedagogiczne", t. X (1963). Markowska D. Rodzina w środowisku wiejskim - studium wsi podkarpackiej. Wrocław 1964. Pięter J. Poznawanie środowiska wychowawczego. Wrocław 1960. Piotrowski J. Kryzys rodziny w Szwecji i próby jego rozwiązania. "Przegląd Socjologiczny", t. XII (1958). Pospiszyl K. Rola ojca w kształtowaniu psychiki dziecka. "Nowa Szkoła" 1974, nr 11. Strzembosz A. Nieletm przestępcy i ich środowisko rodzinne a zagadnienie alkoholizmu. "Walka z Alkoholizmem" 1965, nr 3-4. Turowski J. Teoria indywidualizacji rodziny małej i autonomizacji jednostki w świetle polskich badań socjologicznych. "Studia Socjologiczne" 1972, nr 3. Tyszka Z. Socjologia rodziny. Warszawa 1974. Wroczyński R. Pedagogika społeczna. Warszawa 1974. Wychowawcze funkcje rodziny w świecie współczesnym. Materiały z sym- 111 krzywd i wykolejeń