... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Wyrażenia pochodzące z rozmaitych epok często służą za synonimy czy stylistyczne warianty (podobnie jak germańskie i romańskie słowa w języku angielskim). Na składnię hebrajską silny wpływ wywarły języki europejskie. Oprócz przeciętnego, standardowego stylu pisanego i odmiany potocznej istnieją style literackie skłaniające się ku językowi biblijnemu i midraszowo-talmudycznemu. Wyrazy oznaczające nowoczesne pojęcia stworzone zostały bądź przez nadanie starym słowom nowych znaczeń, bądź przez tworzenie nowych wyrazów na podstawie semickiego źródłosłowu. Wiele wyrazów europejskich zostało zapożyczonych i zhebraizowanych (np. telefon - „telefon", telefonii - „telefonicznie", le-talfen - „telefonować"). Ogromny wkład pracy w kształtowanie nowoczesnego języka wniosła Hebrajska Akademia Językowa (do 1953 Wa'ad ha-Laszon, czyli Komisja Językowa), instytucja normatywna, czuwająca nad czystością i poprawnością językową, która m.in. opracowuje listy wyrazów dla dziedzin technicznych i naukowych. 199 język hebrajski Alfabet hebrajski Pierwotny alfabet semicki, tzw. paleohebrajski lub fenicko-hebrajski, którym posługiwali się dawni Izraelici, został zapożyczony od Fenicjan. W czasach Talmudu rabini nazywali go ketaw iwri - pismem hebrajskim. Jest ono poświadczone w kilku inskrypcjach: w tzw. kalendarzu z Gezer pochodzącym z ok. 950 r. p.n.e., na steli króla Mesza' z 850 r. p.n.e. (napisanej po moabicku, ale pismem hebrajskim), i wreszcie w inskrypcji z Sziloach (Siloe) z ok. 700 r. p.n.e. Ten najdawniejszy alfabet pozostał w użyciu aż do pół. I w. p.n.e., kiedy to ostatecznie wyparło go nowe pismo, reprezentujące w gruncie rzeczy inną gałąź rozwoju tego samego pierwotnego alfabetu fenickiego. Współczesny język hebrajski posługuje się pismem kwadratowym (ketaw meruba), zwanym przez rabinów epoki Talmudu pismem asyryjskim. W istocie jest to alfabet wywodzący się z kursywy ara-mejskiej. Asyryjczycy przejęli to pismo w VIII-VII w. p.n.e., porzucając własny system klinowy. Tą samą drogą podążyli następnie Babilończycy i Persowie, z którymi Żydzi stykali się podczas niewoli babilońskiej i po powrocie z wygnania, gdy na terenie Palestyny Cyrus ustanowił coś w rodzaju protektoratu. W tym okresie zaczęła się w Judei powolna, stopniowa infiltracja alfabetu aramejskiego. Gdy nastał okres dominacji greckiej, pismo aramejskie, odcięte od swych korzeni, zaczęło ewoluować w nieco inny sposób w każdym regionie. W Judei podczas ostatnich dwóch stuleci p.n.e. przyjęło mniej więcej taką formę, jaka obecnie obowiązuje w języku hebrajskim. Współczesny alfabet hebrajski, podobnie jak w epoce biblijnej, składa się z dwudziestu dwóch liter, oznaczających spółgłoski, których kolejność w czasach starożytnych nie była ściśle ustalona. Z upływem wieków kształty liter ulegały drobnym zmianom. Wszystkie teksty w dalszym ciągu pisane są od strony prawej do lewej. Każdej literze alfabetu przypisana była od najdawniejszych czasów wartość liczbowa. Obecnie ten sposób oznaczania liczb w dużym stopniu wyszedł z użycia i na co dzień obowiązuje europejski system liczbowy (cyfry zwane arabskimi). (Współczesna postać alfabetu hebrajskiego - zob. ilustracja, ostatnia kolumna). W epoce przed niewolą babilońską w piśmie uwzględniano wyłącznie spółgłoski. Później samogłoski „i", rzadziej „e", zaczęto odnotowywać za pomocą litery jod, a samogłoski „u" oraz „o" - za pomocą litery waw. W masorec-kim tekście Biblii metodę tę stosowano jedynie w odniesieniu do samogłosek długich, ale zdarzało się, że na użytek prywatny i samogłoski krótkie zapisywano w ten sam sposób (np. w zwojach znad Morza Martwego). Nazwa Wartość liczbowa Wymowa Starożytny Forma Forma hebrajski końcowa podstawowa Alei 1 Y|^ 1^ Bet 2 b.w J *• Gimel 3 » \ 3 Dalet 4 4 "1 Hę 5 h -g^ n Waw 6 % ^ Zajin r &. ? Chet 8 <* t^ł ^ Tet 9 t & LJ Jod 10 i ^ 1 Kaf 20 w. -y ^2 Lamed 30 J 9 Mem 40 > DS Nuri 50 - > r 3 Samech 60 ^ D Ajin 70 ^ J? Pe 80 '•' 7 ^1 L Cadi Kof 90 100 ^r |^2J k ^ P Resz 200 1 1 Szin/Sin 300 są *^ jy Taw 400 v n Alfat hebrajski składa się z 22 liter (oznaczających spółgłoski), którym przypisano też wartości liczbowe fezyk hebrajski 200 Bardziej precyzyjne oznaczanie samogłosek pojawiło się ok. 800 r. n.e. - wypracowano wówczas system znaków diakrytycznych umieszczanych nad lub pod spółgłoskami. Znanych jest kilka takich systemów: babiloński, palestyński, samarytański i tyberiadzki. Ten ostatni - jedyny, jaki do tej pory pozostał w użyciu - odzwierciedla wymowę palestyńską z IX w. n.e. Zapis spółgłoskowy niewiele się zmienił od czasów sprzed niewoli babilońskiej, wobec czego ewolucja wymowy hebrajskiego jest trudna do prześledzenia. Jednakże do pewnego stopnia można ją obserwować dzięki transliteracjom poszczególnych wyrazów na język asyryjski (IX-VI w. p.n.e.), grecki (IV w. p.n.e.-IV n.e.) itd. Obecnie obowiązujący system zapisywania samogłosek (kwadrat oznacza dowolną spółgłoskę): a D, D, D -: - T e Q, D, Q, **[], D ; v: i 'n, n o D,n,1n, 'D T: T u ID, n •«. brak samogłoski p W starożytnym języku hebrajskim istniały głębokie dźwięki „gardłowe", zapisywane literami alef, hę, ajin, chet, oraz emfatyczne - tet, qof, sade, a także długie i krótkie samogłoski. W Europie oraz w tradycyjnej wymowie Samarytan większość dźwięków gardłowych zanikła. Ponadto głoski „sz" i „s" była mieszane ze sobą aż do 1100 r. n.e